သိမ်မျိုးစုံမဟာဋီကာ/ခမတိပုဒ် ကတ္တူရုပ် ကမ္မရုပ် သင့်,မသင့် သာဓကခိုင်မြဲစွာပြခန်း
ယဿာယသ္မတော ခမတိဟူသော ပုဒ်၌ ယထာဘူတ ကျန မှန်ကန်စွာ သိရန်ကား ယဿ အာယသ္မတော၊ အား၊ တိစီဝရေန၊ နှင့် ဧတဿ အဓိပ္ပဝါသဿ၊ ကို။ သမုဂ္ဃါတော၊ ဖျက်ဆီးနုတ်ပယ်ခြင်းသည်။ ခမတိ၊ နှစ်သက်၏-ပေး။
ရုစ ရောစနေ၊ ရောစနံ ရုစိ။ ဘတ္တံ မေ ရုစ္စတိ ဘတ္တမ္ပိ တဿ န ရုစ္စတိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာ မမ ရုစ္စတိ။(သဒ္ဒနီတိဓာတုမာလာ၊ ဒိဝါဒိဂဏိကဓာတ်၊ ၂၂၂)
ခမူ သဟနေ။ ခမတိ၊ ခန္တိ၊ ခမော၊ ခမနံ။
(သဒ္ဒနီတိဓာတုမာလာ၊ မကာရန္တဓာတ်၊ ၁၃၃။)
ယဿ ဝါ ဒါတုကာမော, ယဿ ဝါ ရုစ္စတိ, ယဿ ဝါ ခမတိ, ယဿ ဝါ ဓာရယတေ၊ တံ ကာရကံ သမ္ပဒါနသညံ ဟောတိ၊(ပ)တဿ ပုရိသဿ ဘတ္တံ ရုစ္စတိ၊ ဂမနံ မယှံ ရုစ္စတိ။ မာ အာယသ္မန္တာနမ္ပိ သံဃဘေဒေါ ရုစ္စိတ္ထ။ (သဒ္ဒနီတိကာရက၊ သုတ္တမာလာ၊ ၁၂၀။)
ခမတီတိ ရုစ္စတိ
(ကာရက ရူပသိဒ္ဓိဋီကာ၊ မဟာဝါ ဝိမတိဋီကာ၊ ဝိနယာလင်္ကာရ ဋီကာ။)
ရောစနာဒီသု ပန သမဏဿ ရောစတေ သစ္စံ မာယသ္မန္တာနမ္ပိသံဃဘေဒေါ ရုစ္စိတ္ထ ယဿာယသ္မတော
ခမတိ။ (ကာရက ရူပသိဒ္ဓိ။)
ရောစတေ ရုစ္စတိ။ ခမတိတိ ရုစ္စတိ။ (ကာရက၊ ရူပသိဒ္ဓိဋီကာ။)
တာဒျတ္တျေ။ ကဿ သာဒုံ န ရုစ္စတိ မာယသ္မန္တာနမ္ပိ သံ ဘေဒေါ ရုစ္စတ္ထ၊ ခမတိ သံဃဿ ဘတ္တမဿ နစ္ဆာဒေသီတိ ဆဋ္ဌီသမ္မန္ဓဝစနိစ္ဆာယံ၊ န စေဝံ ဝိရောဓော သိယာ သဒိသရူပတ္တာ ဧဝံဝိဒေသု စ သမ္မန္ဓဿ သဒ္ဓိကာနုမတတ္တာ၊ ကဿ ဝါ တွံ ဓမ္မံ ရောစေသီတိ အတ္ထမတ္တေ ပထမာ။ (မောဂ္ဂလာန်၊ သျာဒိကဏ္ဍ ၂၅-သုတ် ။)
သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ။ ပ ။ သမဏဿ ရောစတေ သစ္စံ။ (ဗာလာဝတာရ )
သမဏဿ ရောစတေ သစ္စန္တိ ပိတိကရဏတ္ထေ ဣဟ ရောစနေသစ္စံ ကတ္တုတ္တမုပဂစ္ဆတိ၊ သော အညကတ္တာတိပိ ဝုစ္စတိ၊ အည ကတ္တုကောဘိလာသော ရုစီတိ။ ဧဝံ ယဿာ ယသ္မတော ခမတိ ဣစ္စာဒီသု။ မာယသန္တာနမ္ပိ သံဃဘေဒေါ ရုစိတ္ထ၊ န မေ ရုစ္စတိ၊ ဣစ္ဆာဒီသု သံဃဘေဒသဒ္ဒါဒယော အညကတ္တုတ္တံ ဥပေန္တိ။တထာ စ ရောစနာဒိကြိယံ အာယသ္မန္တာဒီသု ဝတ္တတိ။ (ပ) ရညော သီလာဃတေ ရညော ဥပတိဋ္ဌတေ ဣစ္စာဒီသု စ ဆဋ္ဌီတိ မောဂ္ဂလာနာ စရိယဿ မတိဓာရဏာဒီသု နိမိတ္တံ သမ္ပဒါနန္တိ ဗဟူဟိ အာစရိယေဟိ ဣစ္ဆိတံ။
(ကာရက ဗာလာဝတာရဋီကာ)
ကြိယာသမ္ပဋိစ္ဆကံ နာနာကြိယာဝသေန ဗဟုဝိဓံ။
တတ္ထ ရောစနကြိယာယောဂေ –
တဉ္စ အမှာကံ ရုစ္စတိ စေဝ ခမတိ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာ မမ ရုစ္စတိ ကဿ သာဒုံ န ရုစ္စတိ, န မေ ရုစ္စတိ ဘဒ္ဒန္တေ, ဥလူကဿာဘိသေစနံ။ ဂမနံ မယှံ ရုစ္စတိ, မာယသ္မန္တာနမ္ပိ သံဃဘေဒေါ ရုစ္စိတ္ထ ယဿာယသ္မတော န ခမတိ, ခမတိ သံဃဿ ဘတ္တံ မယှံ ဆာဒေတိ, ဘတ္တမဿ နစ္ဆာဒေတိ တေသံ ဘိက္ခူနံ လူခါနိ ဘောဇနာနိ နစ္ဆာဒေန္တိ။ တတ္ထ ‘ဆာဒေတီ’တိ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။
(ကာရကနိရုတ္တိဒီပနီ၊ ၁၈၄ ။)
ခမု ခန္တိယံ၊ ခမတိ၊ ခမော၊ ခန္တိ။
(ဓာတွတ္ထသင်္ဂဟ၊ ဘူဝါဒိဂဏိကဓာတ်။)
နစ္စာဒေယျာတိ န ရုစ္ဆေယျ။ (သီလက္ခန် အဋ္ဌကထာ၊ ၁၉၀။ )
‘‘ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒေတိ။ တဿ ပုရိသဿ ဘတ္တံ န ရုစ္စတိ။ သမဏဿ ရောစတေ သစ္စံ, ဗုဒ္ဓဿ ဆတ္တံ ဓာရေတိ, ဗုဒ္ဓဿ သိလာဃတေ’’တိအာဒိနာ အာယာဒေသဝိဝဇ္ဇိတော သဒ္ဒရစနာဝိသေသော ဒိဿတိ။ ဧဝံ ဒါနရောစနာဒီသု ဗဟူသု သမ္ပဒါနဝိသယေသု စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတံ ရူပံ န ဒိဿတိ။ (သဒ္ဒနီတိပဒမာလာ၊ ၁၇၆။)
ဥဘယံ မေ န ခမတိ ။ ဥဘယံ မေ န ရုစ္စတိ။
(ဒုကနိပါတ် ဂဟပတိဇာတ်၊ ဇာ၊ ၁၊၅၂။ )
န မေ ရုစ္စတိ ဘဒ္ဒံ ဝေါ၊ ဥလူကဿာဘိသေစနံ။
( တိကနိပါတ် ဥလူကဇာတ်၊ ဇာ၊ ၁၊ ၇၉။)
န မေ ရုစ္စိ မိဂါလောပ၊ ယဿ တေ တာဒိသီ ဂတိ။
(ဆက္ကနိပါတ် မိဂလောပဇာတ်၊ ဇာ၊ ၁၊ ၁၄၁)
ယင်းသို့ ထုတ်ပြအပ်ပြီးသော ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဋီကာ ဂန္တန္တရ သာဓကတို့တွင် ယဿ ဒါတုကာမော ရောစတေ ဓာရယတေ ဝါတံ သမ္ပဒါနံ- ဟူသော သုတ်တွင် ကစ္စည်း ရူပသိဒ္ဓိ သဒ္ဒနီတိ ဗာလာဝတာရ နျာသ နိဒ္ဒေသ ကစ္စာယန ဝဏ္ဏနာကျမ်းတို့၌ သမဏဿ ရောစတေ သစ္စံ-စသော ပါဌ်တို့ကို သမ္ပဒါန်အရ ထုတ်ကြသည်။ သဒ္ဒနီတိ သုတ္တမာလာ နိရုတ္တိဒီပနီတို့မှာ ရုစ္စတိပုဒ် ခမတိဝုဒ် ရုဇ္ဈိတ္ထပုဒ်တို့ကို ထုတ်တော်မူသည်။ သဒ္ဒနီတိ ဓာတုမာလာ၌ ဘူဝါဒီဂိုဏ်း ကတ္တုရုပ်အရာမှာ ခမတိပုဒ်ကို ထုတ်ပြသည်၊ ဒိဝါဒီဂိုဏ်း ကတ္တုရုပ်အရာမှာ သဒ္ဒနီတိ ဓာတုမာလာ၌ ဘတ္တံ မေ ရုစ္စတိ ဘတ္တမ္ပိ တဿ န ရုစ္စတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ မမ ရုစ္စတိ-ဟု ထုတ်ပြသည် ။
ကာရက ရူပသိဒ္ဓိ၌လည်း မာယသ္မန္တာနမ္ပိ သံဃဘေဒေါ ရုစ္စိတ္ထ၊ ယသာယသ္မာတော ခမတိကိုပင် ထုတ်တော်မူသည်။ ရူပသိဒ္ဓိဋီကာမှာလည်း ရောစတေ-ဟူသော သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗ ကတ္တုရုပ်ကိုရုစ္စတိ-ဟု ဖွင့်သည်။ ရုစ္စတိ-ဟူသော ပုဒ်သည် ကမ္မရုပ်ဖြစ်က ဧကန္တကတ္ထုရုပ် ဖြစ်သော ရောစတေဟူသော သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗကို ကမ္မရုပ်ဖြင့် မဖွင့်သင့်။
ယင်းသို့ ဖွင့်သဖြင့်လည်း ရုစ္စတိ ဟူသော သံဝဏ္ဏနာ၏ ကတ္တု ရုပ် ဖြစ်ကြောင်း အာစရိယပရမ္ပရအားဖြင့် တကယ့်ပညာရှိ အဆက်မှလာသော ပညာရှိတိုင်း သိနိုင်ကြသည်။
ဘူဝါဒီဂိုဏ်း ကတ္တုရုပ်အရာမှာ သဒ္ဒနီတိဓာတုမာလာ ဆရာတော်ထုတ်အပ်သော ခမတိပုဒ်ကို မဟာဝါ ဝိမတိဋီကာ ကာရက ရူပသိဒ္ဓိဋီကာတို့၌ ခမတီတိ ရုစ္စတိ-ဟုဖွင့်တော်မူကြ၏။ ယင်းဋီကာတို့၌လည်း ရုစ္စတိ ဟူသောပုဒ်သည် ကမ္မရုပ်ဖြစ်အံ့၊ ဧကန္တကတ္တုရုပ်ဖြစ်သော ခမတိဟူသော သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗကို ယင်း ရုစ္စတိ-ပုဒ်ဖြင့် မဖွင့်သင့်။ ထို့ကြောင့် ယင်းအဖွင့်ဖြင့်လည်း ရုစ္စတိ-ပုဒ်၏၊ ကတ္တုရုပ်အဖြစ်သည် အလွန်ထင်ရှားခဲ့၏။ ဝုတ္တိမောဂ္ဂလ္လာန်ကျမ်းမှာလည်း သမ္ပဒါန်အရာမှာပင် ၎င်းရုစ္စတိ၊ ရုစ္စိတ္ထ ခမတိ၊ ဆာဒေတိ၊ တို့ကို ထုတ်ပြ၏။ ဆဋ္ဌိ ယူသော်လည်း ရုပ်ချင်းတူသည် တစ်ကြောင်း၊ သဒ္ဒါဆရာကို ခွင့်ပြုသည် တစ်ကြောင်းများကြောင့် ပါဠိ အဋ္ဌကထာစသည့် မဆန့်ကျင်ကြောင်း တစ်ခွန်းထွက်၍ဆို၏။ သမ္ပဒါန်အဖြစ်ကို ပယ်၍မဆို၊ သမ္ပဒါန်ဖြစ်ကလည်း ယင်းပုဒ်တို့၏ ကတ္တုရုပ်အဖြစ်ကို ဆိုလျက်ပင်ရှိခဲ့၏။ ၎င်းကျမ်းဆရာ တစ်ဦးအလို ပါဠိအဋ္ဌကထာစသည် ဆန့်ကျင်မဆန့်ကျင်၊ သဒ္ဒါဆရာတို့ ခွင့်ပြုမပြု၊ ရုပ်တူမတူ၊ ရွှေနောက်ထုတ်ပြအပ်ပြီး ထုတ်ပြအပ်လတ္တံ့ သဒ္ဒါဗျာကရုဏ်း အစောင်စောင်၊ ပါဠိ အဋ္ဌကထာ စသည်သာဓကများကို ထောက်ထား၍ သိနိုင်ကြရာသည်။
ငါတို့ကား သူတပါးတို့နှင့် ဆန့်ကျင်ခြင်းအလိုမရှိ၊ သာသနာတော် ကျေးဇူးများလောက်အောင် အမှန်အကန် ရှေးကပညာရှိကြီးများ သိကြသကဲ့သို့ သိကြရအောင်သာ ကျမ်းဂန်အမျိုးမျိုးလာပုံနှင့်တကွ အာစရိယဝါဒ အမျိုးမျိုးတို့ကို သေသေချာချာ အမှန်သိလိုသူတို့ အကျိုးငှာ ထုတ်ပြ၍ ခိုင်မြဲစွာ ရေးသားသတည်း။
ဤသို့ ဗျာကရုဏ်း အရပ်ရပ် ဟူသည် ဘုရားမပွင့်မီကပင် ဈာန လာဘီ ဇော်ဂျီတွင်ရ အဋ္ဌက ဝါမက စသော ရသေ့ ဆယ်ဦးတို့ ကဿပ မြတ်စွာဘုရား ဟောထားအပ်သော ဒေသနာတော်နှင့် ညီညွတ်စွာ နှီးနှော၍ ပြုစုကြောင်း လာသည်နှင့် ကျမ်းဟောင်းတို့ကို အမှီပြု၍ ရေးသားအပ်သည်ဖြစ်ရကား ဘုရားမပွင့်မီကပင် ယင်း ခမတိ-ပုဒ်၊ ရုစ္စတိ-ပုဒ် စသည်တို့ ကတ္တုရုပ် ဖြစ်ကြောင်း သိနိုင်သည်။ ယင်းများကို မိမိကိုယ်ပိုင်ဉာဏ်ဖြင့် ရှေ့နောက် လှမ်း၍ကြည့်ရှုခဲ့သော် ၎င်းပုဒ်တို့မှာ ကမ္မရုပ်ဟု ပုဗ္ဗဝေါဟာရ ပုဗ္ဗသင်္ကေတပင်မရှိခဲ့၊ ဝေါဟာရ ဝိသယော သဒ္ဒေါ-ဟူသည်နှင့်အညီ ဝေါဟာရရှိမှလည်း သဒ္ဒါဖြစ်နိုင်မည်။
သာသနာတော် လွန်စွာထွန်းကားခဲ့သော သီဟိုဠ်ကျွန်းမှာလည်း ဆဋ္ဌီကတ္တား သင့်သေးကြောင်း မောဂ္ဂလာန် တစ်ဦးသာဆိုသည်။ ဆရာတော်ပေါင်းများစ္စာတို့ သမ္မဒါန်သာ အယူရှိကြောင်း ဗာလာဝတာရ ဋီကာဆိုသဖြင့်လည်း သီဟိုဠ်ကျွန်းမှာပင် ရှေးအဆက်ဆက် နောက်အဆက်ဆက်တို့ မောဂ္ဂလာန် စကားကို အလေးမပြုကြ။ ကြွင်းသော,ကစ္စည်း, ရူပသိဒ္ဓိ,သဒ္ဒနီတိ,ဗာလာဝတာရ စသော ဆရာတို့စကားနှင့် ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာ စကားတို့သာ အလေးပြုကြ ယူကြကြောင်း ထင်ရှားလေသတည်း။
ဤကား သဒ္ဒါ ဗျာကရုဏ်းကျမ်း အရပ်ရပ်တို့၌ ခမတိ-ပုဒ် ရုစ္စတိ ပုဒ်တို့ ကတ္တုရုပ်သာ လာရှိကြောင်း၊ ကမ္မရုပ် မလာမရှိကြောင်း၊ ထို့ကြောင့် သဒ္ဒါကျမ်းဆရာတို့ အလိုအားဖြင့် ခမတိ-ဟူ၍ "မ"သံယုဂ်မဲ့ သာရှိသင့်ကြောင်း၊ "မ"သံယုဂ်နှင့်တကွ ခမ္မတိ -ဟု မရှိသင့်ကြောင်း သေသေချာချာ လက်ညှိုးညွှန်၍ ပြဆိုချက်ပြီး၏ ။