ဝိနည်းပဒေသာသင်တန်း/ဘေဒနကပါစိတ်
ဘေဒနကပါစိတ်
သူစိဃရသိက္ခာပုဒ်၌ နွားရိုး ကျွဲရိုးစသော အရိုးတစ်မျိုးမျိုးဖြင့်ဖြစ်စေ, ဆင်စွယ်ဖြင့်ဖြစ်စေ, နွား, သမင် စသည်တို့၏ ဦးချိုဖြင့်ဖြစ်စေ အပ်ကျည် (အပ်ဗူး) ပြုလုပ်ရာဝယ် ကိုယ်တိုင်စ၍ပြုခြင်း သို့မဟုတ် အပြုခိုင်းခြင်းကြောင့် ဒုက္ကဋ်အာပတ်သင့်၍ ကိုယ်တိုင်ပြုပြီးသည့်အခါ (သို့မဟုတ်) သူတစ်ပါးအား ခိုင်းပြီး၍ ရသည့်အခါ ဘေဒနကပါစိတ်အာပတ် သင့်၏၊
ပါစိတ်အာပတ်ကို ဒေသနာမကြားမီ အပ်ဗူးကို ခွဲပစ်ရမည်ဖြစ်သောကြောင့် ခွဲခြင်းရှေးရှိသောပါစိတ် (ဝါ) ဘေဒနကပါစိတ်ဟု ခေါ်သည်။
အပ်ဗူးမှတစ်ပါး မျက်စဉ်းကျည်, မျက်စဉ်းတံ, ပဲခွပ်ရိုး, အနားပတ်သီး, ခါးပန်းသီးတို့ကို အရိုးစသည်ဖြင့် ပြုကောင်း၏၊ အပ်ဗူးကိုကား ဝါး, သစ်သား စသည်ဖြင့်သာ ပြုကောင်းသည်။
စတုက္ကပါစိတ်ဖြစ်ပုံ
၁။ မိမိပြု၍ မပြီးသေးသော အပ်ကျည်ကို ကိုယ်တိုင်ပြီးစေ၍ ရသောရဟန်း ပါစိတ်၊
၂။ မိမိပြု၍ မပြီးသော အပ်ကျည်ကို သူတစ်ပါးကို ပြီးစေ၍ ရသောရဟန်းလည်း ပါစိတ်၊
၃။ သူတစ်ပါးပြု၍ မပြီးသေးသော အပ်ကျည်ကို ကိုယ်တိုင်ပြီးစေ၍ ရသော ရဟန်းလည်း ပါစိတ်၊
၄။ သူတစ်ပါးပြု၍ မပြီးသေးသော အပ်ကျည်ကို သူတစ်ပါးကို ပြီးစေ၍ ရသော ရဟန်းလည်း ပါစိတ်ဟု စတုက္ကပါစိတ် ဖြစ်သည်။ နည်းယူ မှတ်ပါ၊ အခင်းများ ပြုလုပ်ရာ၌လည်း စတုက္ကပါစိတ် ဖြစ်ပုံကို သိပါလေ။
တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပုဒ်
ညောင်စောင်း ကုတင်ကိုဖြစ်စေ အင်းပျဉ် ထိုင်ခုံကိုဖြစ်စေ အပေါ်၌ လဲအဆာသွတ်သော အခင်းရှိအောင် ကိုယ်တိုင်ပြုပြု သူတစ်ပါးကို ခိုင်း၍ ရရ, လဲအဆာကို ထုတ်ပြီး နောက်မှ ဒေသနာကြားရသော ဥဒ္ဓါလနကပါစိတ် အာပတ်သင့်၏၊
လဲအဆာ သွတ်ထားသော မွေ့ရာများကို ညောင်စောင်း အင်းပျဉ်ပေါ်၌ မခင်းရ၊ ထို့ပြင် သားမွေး ကော်ဇောများလည်း မခင်းရဟု သိပါ။
လဲသုံးမျိုး
လက်ပံပင်စသော သစ်ပင်မှဖြစ်သော ရုက္ခတူလလဲတစ်မျိုး, နွယ်ပင်မှ ဖြစ်သော လတာတူလလဲတစ်မျိုး, ရှင်မွေးလွန်းစသော မြက်မျိုးမှ ဖြစ်သော ပေါဋကီတူလလဲတစ်မျိုး ဤသို့အားဖြင့် သစ်ပင်လဲ, နွယ်လဲ, မြက်လဲဟု လဲ (၃)မျိုး ရှိ၏၊ ဝါဂွမ်းကိုလည်း ရုက္ခတူလ (= သစ်ပင်လဲ)၌ သွင်း၍ ယူလေ။
(ဆောင်) ရုက္ခ လတာ ပေါဋကာ၊ တူလာ သုံးမျိုးသိ။
သစ်ပင်, မြက်, နွယ်၊ လဲသုံးသွယ်၊ မှတ်ဖွယ် ကျမ်းဂန်ရှိ။
ယခုအခါ ဝါဂွမ်းများလည်း လဲအမျိုးအစားပင်ဖြစ်၍ လဲမှို့သွတ်ထားသော အခင်းများကို ဂိလာနမဟုတ်လျှင် မအိပ်ကောင်း, မထိုင်ကောင်း၊ အနာပေါက်ခြင်းစသော မကျန်းမာမှုကြောင့် ရိုးရိုးအခင်းပေါ်၌ မထိုင်နိုင် မအိပ်နိုင်သော ဂိလာနတို့ကား ထိုလဲမှို့အခင်း မွေ့ရာများနှင့် ခေါင်းအုံးများကို ခင်း၍ အိပ်ကောင်း၏၊
ကျမ်းဂန်၌ ဂိလာန မဟုတ်လျှင် ခေါင်းအုံးနှင့် ခြေအုံး နှစ်မျိုးသာ အပ်ကြောင်း လာ၏၊ ထို့ကြောင့် ဝိနည်းဓိုရ် ပုဂ္ဂိုလ်များကား ခေါင်းအုံးကို တံတောင်ဖြင့် ထောက်ခြင်း, ရင်ဘတ်အောက်၌ ထားခြင်းများကို မပြုကြဘဲ ရှောင်ကြဉ်ကြ၏၊ အချို့ကား တံတောင်ဖြင့် ထောက်ခြင်း, လက်ဖြင့် ထောက်ခြင်းများကို သံသယ မရှိကြ။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် အိပ်သော အခါများ၌ ခေါင်းအုံးပေါ်လက်တင်ကာ လက်ပေါ်ခေါင်းချ၍ အိပ်ခြင်းကို ဝိနည်းအရာ သံသယကုက္ကုစ္စကြီးတော်မူသော မထေရ်ကြီးတို့သော်မှလည်း ပြုကြသည်ကို မြင်ရသောကြောင့်ဟု အကြောင်းပြကြ၏၊ အချို့ကား မှီအုံးကြီးကိုပင် အသုံးပြုလျက် ရှိကြ၏၊ မှီအုံးကား မအပ်သည်သာဟု မှတ်။
ခေါင်းအုံးပမာဏ
ခေါင်းအုံးကား ဦးခေါင်းပမာဏ ရှိသော်သာ အပ်၏၊ ဦးခေါင်းပမာဏ ခေါင်းအုံးဟူသည် ထောင့်သုံးထောင့်တို့တွင် နှစ်ထောင့်၏အကြား အနံအားဖြင့် တစ်ထွာလေးသစ်၊ အလယ် တောင်ဆုပ်၊ အလျား တစ်ထောင့်ထွာ၊ နှစ်တောင်သာ အပ်သည်။ အနံ တောင်ဆုပ်၊ အလျား နှစ်တောင်ဟူ၏၊ ထို့ထက်ကြီးမူ မအပ်၊ အငယ်ပမာဏကို ကျမ်းဂန်မပြ။
အာယောဂပတ်ခါးပန်း, အံသကိုဋ်, သပိတ်အိတ်, ရေစစ်, ခေါင်းအုံးတို့၌ ထည့်ကောင်း၏ဟု ဆိုသောကြောင့် ဝါဂွမ်းများကို အတွင်း၌သွင်း၍ ချုပ်လုပ်ထားသော စောင်များကို ကိုယ်အောက်မှာထား၍ မအိပ်သင့်ဟု မှတ်ပါ။
မဉ္စပီဋ္ဌသိက္ခာပုဒ်
ညောင်စောင်း, အင်းပျဉ်, ကုတင်, ကုလားထိုင်တို့ကို ကိုယ်တိုင်ဖြစ်စေ ခို်င်း၍ဖြစ်စေ အသစ်ပြုလုပ်စေလိုလျှင် ဘုရားရှင်၏ လက်သစ်တော်ဖြင့် (အလွန်ဆုံး) ရှစ်လက်သစ် အခြေ ရှိစေရမည်။ ထိုထက် ရှည်လျှင်ကား ဖြတ်ခြင်း ရှေးရှိသော ဆေဒနကပါစိတ်အာပတ် သင့်၏၊
အခြေကို တိုင်းရာ၌ကား ဘောင်ဟု ခေါ်သော အပေါင်ကို ထည့်၍ တိုင်းဖွယ် မလို။ သူတစ်ပါးထံမှ အခြေရှည်သော ညောင်စောင်းကိုရလျှင် ဖြတ်၍ သို့မဟုတ် အပိုကို မြေတွင် မြှုပ်၍ သုံးစွဲရမည်။
ညောင်စောင်း (၄) မျိုး
၁။ အခြေ၌ အပေါင်စွပ်သော မသာရက ညောင်စောင်း၊
၂။ အခြေနှင့် တစပ်တည်း အပေါင်ရှိသော ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓ ညောင်စောင်း၊
၃။ ပုဇွန်ခြေသဏ္ဌာန် ကောက်သော အခြေရှိသော ကုဠိရပါဒက ညောင်စောင်း၊
၄။ အပေါင်၌ အခြေစွပ်သော အာဟစ္စပါဒက ညောင်စောင်းအားဖြင့် လေးမျိုး ပြား၏၊
အင်းပျဉ်လည်း ညောင်းစောင်းနည်းတူ လေးမျိုးပင် ရှိ၏၊ အထူးကား- လေးတောင် အလျားရှိသည်ကား ညောင်စောင်း၊ လေးတောင်အောက် တိုသော အလျားရှိသည်ကား အင်းပျဉ်မည်သည်ဟု ဆိုကြ၏၊
(ဆောင်) မသာရက ဗုန္ဒိကနှင့်၊ ကုဠီရပါဒ အာဟစ္စ၊ လေးဝ ညောင်စောင်း ပြား။ အင်းပျဉ်၌လည်း ထိုလေးတည်း၊ ပြားနည်း သိစေသား။ လေးတောင်ရှိသည်, ညောင်စောင်းမည်, တိုသည် အင်းပျဉ်ကြား။
အဿန္ဒီပလ္လင်ကား လေးထောင့်အခြေရှည်သော်လည်း အပ်၏၊
ဘိသိ (= ဘုံလျှို ဖုံ)
ဘိသိဟူသည် အပြင်က အဝတ်ဖြင့်ဖြစ်စေ, သမင်ရေစသော အပ်သော သားရေဖြင့်ဖြစ်စေ အခွံပြု၍ လူမွေးနှင့် ပန်းညိုရွက်ကို ဖယ်ထား၍ အမွေး, သစ်ရွက်, မြက်, လျှော်အဝတ်တို့ကို အဆာသွတ်၍ ပြုအပ်သော မွေ့ရာ ဘုံလျှိုကို ဆိုသည်။
ထိုဘုံလျှိုသည် သားမွှေးဘုံလျှို, သစ်ရွက်ဘုံလျှို, အဝတ်ဘုံလျှို, မြက်ဘုံလျှို, လျှော်ဘုံလျှိုဟု ငါးမျိုး ပြား၏၊ ပမာဏအတိုင်းအထွာ မရှိ။ ထိုင်ခြင်း အိပ်ခြင်း အလုံးစုံအပ်သည်။
(ဆောင်) သားမွေး, သစ်ရွက်၊ အဝတ်, မြက်၊ လျှော်စွက် ဘုံလျှိုငါး။
ညောင်စောင်း အင်းပျဉ်တို့သည် မြတ်စွာဘုရားရှင်၏ လက်သစ်တော်ဖြင့် (၈)လက်သစ် (= တစ်မိုက်) ဖြစ်သည်။ (တစ်ထွာမှာ ဆယ့်နှစ်လက်သစ် ရှိ၏၊) ဘုရားရှင် တစ်ထွာ
= (၁၃)လက်မခွဲ၊ တစ်တောင် = (၂၇)လက်မ၊ ရှစ်လက်သစ် = တစ်မိုက်၊ သုံးမိုက် = တစ်တောင်ဖြစ်၍ (၂၇)ကို (၃)ဖြင့် စားသော် (၉)လက်မရှိ၍ တစ်မိုက်မှာ (၉)လက်မ ဖြစ်သင့်သည်။ မဇ္ဈိမပုရိသ တစ်တောင် (= ပကတိပုရိသ တစ်ထောင့်ထွာ)အခြေရှိ၏ဟု ဆိုကြသည်မှာ မြင့်လွန်းမည် ထင်၏၊
ထိုအရာဝယ် စဉ်းစားဖွယ်ရှိသည်ဟု ဘာသာဋီကာ ကုဋိကာရသိက္ခာပုဒ်၌ ဆိုထား၏၊ သီဟိုဠ်, ယိုးဒယား, ကမ္ဘောဒီးယားစသော ထေရဝါဒ နိုင်ငံတို့၌ ဘုရားရှင်တစ်ထွာကို (၁၃)လက်မခွဲရှိသည်ဟု ယူကြသည်။ ဘုရား ရှင်၏ (၈)လက်သစ်သည် (၉)လက်မ ဖြစ်သင့်၍ ညောင်စောင်း အင်းပျဉ် အခြေ (၉)လက်မ ထားသင့်သည်ဟု ယူဆသင့်ပါသည်။ ဝိနည်းဥပဒေတော်ကြီး စာမျက်နှာ (၂၃၄)၌ ဘုရားရှင် (၈)လက်သစ်သည် (၂၄) လက်မ (=၂- ပေ) ရှိသည်ဟု တွက်ပြထားသည်။
အပေါင် (ဘောင်)ကို မတိုင်းရ၊ အောက်အခြေကိုသာ တိုင်းရမည် ဖြစ်သည်။ ကျေးဇူးတော်ရှင် ဖားအောက်တောရဆရာတော်သည် ကုဋင်ပြုလုပ်ရာတွင် (၉)လက်မ အခြေထားသည်ကို နှစ်သက်တော်မူသည်။ နိမ့်လွန်း၍ အာပတ်မသင့်၊ မြင့်လျှင်သာ ဆေဒနကပါစိတ်အာပတ် သင့်သည်။ဖြတ်ခြင်းရှေးရှိသော ပါစိတ်အာပတ်ဖြစ်သည်။ ဖြတ်ပြီးမှ ဒေသနာကြားရသော အာပတ်တည်း။ မဖြတ်မချင်း ဒေသနာ မည်မျှပင်ကြားကြား အာပတ်က မထမြောက်နိုင်ဟု မှတ်ပါ။