သိမ်မျိုးစုံမဟာဋီကာ/အထောက်သာဓကများကား -
အထောက်သာဓကများကား -
အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒသဝဿေန ဝါ အတိရေကဒသဝဿေန ဝါ ဥပသမ္ပာဒေတုံ။အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဒသဝဿေန ဝါ အတိရေကဒသဝဿေန ဝါ။ (ဝိနည်းမဟာဝါပါဠိတော်၊ မဟာခန္ဓက ရာဓဗြာဟ္မဏဝတ္ထု၊ ၇၅။)
အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဒသဝဿေန ဝါ အတိရေကဒသဝဿေန ဝါ နိဿယံ ဒါတုံ။(မဟာဝါပါဠိတော်၊ မဟာခန္ဓကဗာလ အဗျတ္တဝတ္ထု၊ ဂ၉။)
ပဉ္စဟိ, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ, နိဿယော ဒါတဗ္ဗော, သာမဏေရော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ အသေက္ခေန သီလက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဟောတိ, အသေက္ခေန သမာဓိက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဟောတိ, အသေက္ခေန ပညာက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဟောတိ, အသေက္ခေန ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဟောတိ, အသေက္ခေန ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဟောတိ – ဣမေဟိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ, နိဿယော ဒါတဗ္ဗော, သာမဏေရော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။(ဝိနည်းမဟာဝါ ပါဠိတော်၊ မဟာခန္ဓက ဥပဇ္ဈာယာစရိယ အင်္ဂါလက္ခဏာပြ၊ ၉၀။ ပရိဝါပါဠိတော်၊ ဆက္က၊ ၂၃၇။)
ထို့အတူ -
ဝိနည်းမဟာဝါပါဠိတော် မဟာခန္ဓက၊ (၉၁) အစက စ၍ ပဉ္စက (၁)ခု၊
သဒ္ဓေါ ဟောတိ၊ ဟိရိမာ ဟောတိ၊ သြတ္တပ္ပီ ဟောတိ၊ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟောတိ၊ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟောတိ၊ စသည်ဖြင့် ပဉ္စက (၁ ) ခု၊
န အဓိသီလေ သီလဝိပန္နော ဟောတိ၊ အစရှိသည်ဖြင့် ပဉ္စက(၁) ခု၊
ပဋိဗလော ဟောတိ အန္တေဝါသိံ ဝါ သဒ္ဓိဝိဟာရိံ ဝါ ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌာတုံ ဝါ ဥပဋ္ဌာပေတုံ ဝါ၊ စသည်ဖြင့် ပဉ္စက (၁) ခု၊
ပဋိဗလော ဟောတိ။ ပ။ အာဘိသမာစရိယကာယ သိက္ခာယ သိက္ခာပေတုံ၊ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာယ သိက္ခာရ ဝိနေတုံ၊စသည်ဖြင့်၊ ပဉ္စက (၁) ခု၊
အာပတ္တိံ ဇာနာတိ။ ပ။ ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ ဟောန္တိ၊ အစရှိသည်ဖြင့် ပဉ္စက (၁) ခု၊
အာပတ္တိံ ဇာနာတိ။ ပ။ ဒသဝဿော ဝါ ဟောတိ အတိရေက ဒသဝဿော ဝါ။ စသည်ဖြင့် ပဉ္စက (၁) ခု၊
ဤသို့အားဖြင့် ဥပဇ္ဈာယာ စရိယအင်္ဂါ၊ နိဿယာ စရိယအင်္ဂါ၊ ပရိသုပဋ္ဌာပကအင်္ဂါ သုက္ခပက္ခပဉ္စက (၈)ခု၊ ကဏှပက္ခပဉ္စက (၈)ခု၊ သဗ္ဗညု မြတ်စွာဘုရား ဟောတော်မူသည်။
မဟာဝါ အဋ္ဌကထာ (၂၇ဝ)။ ဝိနယသင်္ဂဟ အဋ္ဌကထာ (၁၆၇)။ လာတိုင်း ယင်းသို့ ဟောတော်မူရာမှာလည်း အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဗျတ္တန ဘိက္ခုနာ - စသည်ဖြင့် အကျဉ်းဟောအပ်ပြီးသော ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ အင်္ဂါလက္ခဏာကို အကျယ်ပြတော်မူခြင်းငှာ ဟောတော်မူသည်။ ယင်းသို့ ဟောရာမှာလည်း အချို့ အာပတ္တိအင်္ဂါ၊ အချို့အယုတ္တအင်္ဂါများကို ပေါင်း၍ဟောတော်မူသည်။ ထို့ကြောင့် ပဉ္စက (ဂ ) ခုဖြစ်၍ ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ နိဿယည်းဆရာ ပရိသုပဋ္ဌာပကအင်္ဂါ၊ ဝိနယဓရအင်္ဂါမှာ အင်္ဂါ (၅) ခု (၈)လီ (၄၀) မရနိုင်။
အယုတ္တ အင်္ဂါအားဖြင့် ပြအပ်သော ပထမ ပဉ္စက၊ ဒုတိယ ပဉ္စက၊ တတိယ ပဉ္စကအားဖြင့် အင်္ဂါ (၁၅ )ပါး၊
စတုတ္ထ ပဉ္စက၌ ပထမ၊ ဒုတိယ၊ တတိယ ပဒ အားဖြင့် (၃) ပါး၊
ပဉ္စမ ပဉ္စက၌ ပထမ၊ ဒုတိယ ပဒ အားဖြင့် (၂) ပါး၊ ပေါင်း အင်္ဂါ (၂၀ ) တို့ကား အယုတ္တ အင်္ဂါအားဖြင့် ဟောတော်မူသည်။ အာပတ်အင်္ဂါအားဖြင့် မဟော။ ထို့ ကြောင့် ဝိနယဓရအင်္ဂါ၊ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ၊ နိဿယည်းဆရာအင်္ဂါ၊ ပရိသုပဋ္ဌာပကဆရာ အင်္ဂါ (၂၀)သာ ရှိသတည်းဟု ဧကန်သိအပ်၏။
(၂၀) အရကား- ဆဋ္ဌ ပဉ္စက၊ သတ္တမ ပဉ္စက၊ အဋ္ဌမ ပဉ္စက အား ဖြင့် (၁၅) ပါး။ စတုတ္ထ ပဉ္စက၌ ဗဟုဿုတော ဟောတိ (၁) ပညဝါ ဟောတိ (၁)။ ပေါင်း စတုတ္ထပဒ ပဉ္စမပဒအားဖြင့် (၂) ပါး။
ပဉ္စမ ပဉ္စက၌ ပဋိဗလော ဟောဘိ၊ ဥပ္ပန္နံ ကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒေတုံ။ (၁) အာပတ္တိံ ဇာနာတိ။ (၁)အာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ။ (၁) ပေါင်း တတိယပဒ၊ စတုတ္ထပဒ၊ ပဉ္စမပဒအားဖြင့် (၃) ပါး။
ဤသို့ ရှေ့ (၁၅ ) ပါး၊ နောက် (၅) ပါးအားဖြင့် ဝိနယဓရအင်္ဂါ (၂၀) ဖြစ်သတည်းဟု သိအပ်၏။ ထို့ကြောင့် ဝိနည်းမဟာဝါ အဋ္ဌကထာ (၂၇၂) ဝိနယသင်္ဂဟ အဋ္ဌကထာ နိဿယကထာ (၁၆၈) တို့၌ -
ဣတိ အာဒိတော တယော ပဉ္စကာ, စတုတ္ထေ တီဏိ ပဒါနိ, ပဉ္စမေ ဒွေ ပဒါနီတိ သဗ္ဗေပိ စတ္တာရော ပဉ္စကာ အယုတ္တဝသေန ဝုတ္တာ။ စတုတ္ထပဉ္စကေ ဒွေ ပဒါနိ, ပဉ္စမေ တီဏိ, ဆဋ္ဌသတ္တမအဋ္ဌမာ တယော ပဉ္စကာတိ သဗ္ဗေပိ စတ္တာရော ပဉ္စကာ အာပတ္တိအင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာ-ဟု မိန့်တော်မူသတည်း။
ထိုအဋ္ဌကထာ ၌-စတုတ္တေ ပဉ္စကေ ဒွေ ပဒါနိ ပဉ္စမေ တီဏိ သတ္တမ အဋ္ဌမာ သရုပ်ကိုလည်း -
ဣမသ္မိံ ပဉ္စကေ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ အာပတ္တိအင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဣမသ္မိံ ပဉ္စကေ ပစ္ဆိမာနိ တီဏိ အာပတ္တိအင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဟု ရှေ့၌ဖွင့်အပ်ပြီးသည်ကို ထောက်၍ သိနိုင်ရာ၏။ ဝိနယာ လင်္ကာရဋီကာ၊ (ပ၊ ၂၉၃။) ၌ သရုပ်ကိုဖွင့်၏။ ကျယ်အံ့စိုး၍ မရေးသားပြီ။ အလိုရှိလျှင် ၎င်းကိုကြည့်ကြလေ။ န ဥပသမ္ပဒေတဗ္ဗန္တိ ဥပဇ္ဈာယေန ဟုတွာ န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ န နိဿယော ဒါတဗ္ဗောတိ အာစရိယေန ဟုတွာ နိဿယော န ဒါတဗ္ဗော။ (မဟာဝါအဋ္ဌကထာ၊ ၂၇၁။ စူဠဝါအဋ္ဌကထာ၊ ၈၁)
ဤပါဠိတော်တို့၌ ဗျတ္တနှင့် ပဋိဗလတို့ အထူးကား -
ဗျတ္တော နာမ ယဿ သာဋ္ဌကထံ ဝိနယပိဋကံ ဝါစုဂ္ဂတံ ပဝတ္တတိ, တသ္မိံ အသတိ ယဿ အန္တမသော ဣဒံ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာမတ္တမ္ပိ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ, ဝါစုဂ္ဂတံ ပဝတ္တတိ, အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဗျတ္တော။ ယော ပန ကာသသောသသေမှာဒိနာ ဝါ ဂေလညေန ဩဋ္ဌဒန္တဇိဝှါဒီနံ ဝါ အသမ္ပတ္တိယာ ပရိယတ္တိယံ ဝါ အကတပရိစယတ္တာ န သက္ကောတိ ပရိမဏ္ဍလေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ ကမ္မဝါစံ သာဝေတုံ, ဗျဉ္ဇနံ ဝါ ပဒံ ဝါ ဟာပေတိ, အညထာ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ အညထာ ဝဒတိ, အယံ အပ္ပဋိဗလော။ တဗ္ဗိပရီတော ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ပဋိဗလော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံဃော ဉာပေတဗ္ဗောတိ သံဃော ဇာနာပေတဗ္ဗော။ (မဟာဝါ မဟာခန္ဓက ရာဓဗြာဟ္မဏ ဝတ္ထုဖွင့် အဋ္ဌကထာ၊၂၆၄။)
ဝိနည်းအဋ္ဌကထာနှင့်တကွ ဝိနည်းပိဋကတ်ကို နှုတ်တက်ရခြင်း၊ သို့မဟုတ်စွမ်းနိုင်ခြင်း၊ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာ အာဂုံနှုတ်တက်ရသည်ကို ဝါစုဂ္ဂတ၊ ဌာန်ကရိုဏ်း ပယတ် ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိ၊အစီအရင်နှင့်တကွ တတ်သိလိမ္မာသော ဆရာထံ ကျကျနန ဖတ်နည်း ရသည်ကို သုဂ္ဂဟိတ ဆိုသည်။ ဤကား ဗျတ္တ။
ရောဂါရှိ၍ မတတ်နိုင်သူ၊ နှုတ်လျှာလူတန်း မစေ့သောသူ၊ ပိဋကတ် ကျမ်းဂန်၌ အလေ့အလာအကြား နည်းပါးသောသူကို အပ္ပဋိဗလ၊ သလိပ်ရောဂါစသည် ကင်းရှင်း၊ သွား နှုတ်ခမ်း လျှာစသည် လူတန်းစေ့၊ ပိဋကတ် သင်ကြားကြည့်ရှု ပိုချအားရှိသူ (၃)ပါး၊ ပဋိဗလ။ ဤကား ပဋိဗလ။
ဤကား ဗျတ္တ ပဋိဗလ နှစ်ပါးအထူးတည်း။ နောက်အဋ္ဌကထာ ကြီး၊ ဝိနယသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာ၌ တစ်မျိုးဖွင့်သေး၏။ (ရှုလေ)
ဥပဇ္ဈာယ် နိဿယည်း ပရိသုပဋ္ဌာပက ဆရာအင်္ဂါ။ ဝိနယဓရ အင်္ဂါပြရာ ပါစိတ်ပါဠိတော် တတိယဩဝါဒဝဂ်၊ ပဌမဩဝါဒသိက္ခာပုဒ် အဋ္ဌကထာ (၅၅) ၌ -
ပရိသုပဋ္ဌာပကေန ဥပသမ္ပဒါယ ဒသဝဿေန သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပရိသံ အဘိဝိနယေ ဝိနေတုံ ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာ, အသက္ကောန္တေန တီဟိ ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝတ္တနက္ခမာ ကာတဗ္ဗာ, ကမ္မာကမ္မဉ္စ ခန္ဓကဝတ္တဉ္စ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရိသာယ ပန အဘိဓမ္မေ ဝိနယနတ္ထံ သစေ မဇ္ဈိမဘာဏကော ဟောတိ မူလပဏ္ဏာသကော ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗော, ဒီဃဘာဏကေန မဟာဝဂ္ဂေ။ ပ။ ယေန ပန သုတ္တန္တတော ဝိနယတော စ ဝုတ္တပ္ပမာဏော ဂန္ထော ဥဂ္ဂဟိတော, အယံ ပရိသုပဋ္ဌာပကော ဗဟုဿုတော ဟောတိ ဒိသာပါမောက္ခော ယေနကာမင်္ဂမော, ပရိသံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ လဘတိ။ ဟု ဖွင့်တော်မူသတည်း။
ဝိနယသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာ(၁၆၄ ) ၌ကား အဆုံး လဘတိ-နောက်၌ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဗျတ္တောတိ အဓိပ္ပေတော။
ဘယော ပန အန္တေဝါသိနော ဝါ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ဝါ ဂိလာနဿ သက္ကောတိ ဥပဋ္ဌာနာဒီနိ ကာတုံ အယံ ဣဓ“ပဋိဗလော” တိ အဓိပ္ပေတော။
ဟူသော ဝါကျပါ၏၊ ကြွင်းအဋ္ဌကထာကြီးနောက်၌ ပါ၏။
ဒိသာပါမောက္ခဆိုသည်ကား- ဝိနည်းအရာ၌ ဒိသာပါမောက္ခကြီး ဝိနည်းဓိုရ်ကြီး, ဂိုဏ်းချုပ် ဂိုဏ်းအုပ်, ဂိုဏ်းထောက်ကြီး၊ ဖြစ်၏ဆိုလိုသည်။
ဤပါဠိအဋ္ဌကထာအတိုင်း ဝိနယဓရအင်္ဂါယူသော် -
၁။ ဥဘတောဝိဘင်းအနက် အဓိပ္ပာယ်ထင်ခြင်း၊ သို့မဟုတ် နှုတ်တက်ရွရွ ဝါစုဂ္ဂတ ရသည်ဖြစ်၍ ဗဟုဿုတအင်္ဂါနှင့် ပြည့်စုံခြင်း။
၂။ ထိုဥဘတောဘင်းဖြင့် သိအပ်သော အာပတ္တိစသည်ကို သိခြင်းဟု ဆိုအပ်သော ပည၀န္တအင်္ဂါနှင့် ပြည့်စုံခြင်း။
၃။ ဖြစ်လာတိုင်းသော ယုံမှားသံသယ ဝေမတိကကုက္ကုစ္စကိုဖျောက်ခြင်း, ဖျောက်စေခြင်းငှာ စွမ်းနိုင်ခြင်း။
၄။ အာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၅။ အာပတ်မှ ထမြောက်ကြောင်း ဒေသနာဂါမ်,ဝုဋ္ဌာနဂါမ် အခြင်းအရာကို သိခြင်း။
၆။ မဟာဝါခန္ဓက စူဠဝါခန္ဓက၌ အကျုံးဝင်သော အာဘိသမာ စရိယက သီလသိက္ခာ၌ ကျင့်စေခြင်းငှာ စွမ်းနိုင်ခြင်း၊
၇။ ဥဘတောဝိဘင်း၌ အကျုံးဝင်သော အာဒိဗြဟ္မစရိယက သီလသိက္ခာ ကျင့်စေခြင်းငှာ စွမ်းနိုင်ခြင်း။
ဂ။ အချင်းချင်း ရောယှက်ခြင်းကင်းသော အဘိဓမ္မာ နာမ်ရုပ် အပိုင်းအခြား၌ ဆုံးမခြင်းငှာ စွမ်းနိုင်ခြင်း။
၉။ အချင်းချင်း ရောယှက်ခြင်းကင်းသော ဝိနည်းပိဋကတ်၌ ဆုံးမခြင်းငှာ စွမ်းနိုင်ခြင်း။
၁၀။ ဖြစ်လာတိုင်းသော မိစ္ဆာအယူကို ကင်းခြင်း ကင်းစေခြင်းငှာ စွမ်းနိုင်ခြင်း။
၁၁။အာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၁၂။ အနာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၁၃။ လဟုကအာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၁၄။ ဂရုကအာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၁၅။ ဥဘတောဝိဘင်းကို နှုတ်တက်ရွရွ ဝါစုဂ္ဂတ ရခြင်း။
၁၆။ အာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၁၇။ အနာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၁၈။ လဟုကအာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၁၉။ ဂရုကအာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၂၀။ ပဉ္စင်းခံသည့်နေ့မှစ၍ ဆယ်နှစ်လုံးလုံး ပြည့်ခြင်း။
ဤသို့အားဖြင့် ဝိနယဓရ အင်္ဂါလက္ခဏာ,ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာအင်္ဂါ, နိဿယည်းဆရာအင်္ဂါ, ပရိသုပဋ္ဌာပက ဆရာအင်္ဂါ ပါဠိ အဋ္ဌကထာတို့၌ (၂၀)လာရခြင်းဖြစ်ပေသည်။
ထို(၂၀)တို့တွင် -
၄။ ၁၁။ ၁၆။ အင်္ဂါတို့မှာ တူ ၍(၁)ပါးသာယူ။
၁၂။ ၁၇။ တို့မှာ လည်းတူ၍(၁)ပါး သာယူ။
၁၃။ ၁ဂ။ တို့မှာ တူ၍ (၁) ပါးသာယူ။
၁၄။ ၁၉။ တို့မှာ တူ၍ (၁)ပါးသာယူ။
ဤသို့ အဂ္ဂဟိတဂဟဏနည်းအားဖြင့် ဝိနည်းဓိုရ် အင်္ဂါ (၁၅) ပါး ရှိကြောင်းကို ယုံမှားသံသယ ကင်းကင်းကြီး သိနိုင်ရာ၏။ ငါတို့ကျေးဇူးရှင် မဟာဝိသုဒ္ဓါရာမ ဆရာတော်ကြီးကား -
“ဆယ်ဝါ ပြည့်တင်း၊ ဝိဘင်းနှစ်ဖြာ၊ ကမ္မာကမ္မ၊ ခန္ဓကပုဒ်၊ နာမ်ရုပ်ပိုင်ပိုင်၊ ဟောပြနိုင်၊ ကျောင်းထိုင်းငါးအင်္ဂါ” ဟု ပါဠိ အဋ္ဌကထာ အကျဉ်းချုံး၍ ဝိနယကောသလ္လ၌ ပြတော်မူ၏။
ရာဇိကဏ်အဋ္ဌကထာ ပထမပါရာဇိကအဖွင့် (၁၉၅ )၌ -
၁။ ဝိနည်းပိဋကတ်ဟူသော သုတ္တ၊
၂။ မဟာပဒေသလေးပါးဟူသော သုတ္တာနုလောမ၊
၃။ သံဂါယနာသုံးတန်တင်အပ်သော ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယ၊ အဋ္ဌကထာဟူသော အာစရိယဝါဒ
၄။ ပိဋကသုံးပုံအဋ္ဌကထာ၌လာသော ထေရဝါဒ ဟူသော အတ္တနောမတိ အားဖြင့် (၄ ) ပါးသော ဝိနယကို ဝိနယဓရတို့ သိရမည်ဟု လာသည်။
တသ္မိံ ပန သိက္ခာပဒေ စ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ စ သကလေ စ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ကောသလ္လံ ပတ္ထာယန္တေန စတုဗ္ဗိဓော ဝိနယော ဇာနိတဗ္ဗော။
စတုဗ္ဗိတံ ဟိ ဝိနယံ၊ မဟာထေရာ မဟိဒ္ဓိကာ။
နီဟရိတွာ ပကာသေနံ၊ ဓမ္မသင်္ဂဟကာ ပုရာ။
စသည်ဖြင့် လာသည်။ ဤမှတပါး ပါရာဇိကဏ် အဋ္ဌကထာ ပထမ သိက္ခာပုဒ်ဖွင့် (၁၉၉)၌ -
၁။ အလုံးစုံသော ဝိနယပိဋကကို နှုတ်တက်ရွရွ ဝါစုဂ္ဂတ ရ၍ ပါဠိအားဖြင့်လည်းကောင်း၊ အဋ္ဌကထာအားဖြင့်လည်းကောင်း ကောင်းစွာ ဆုံးဖြတ်နိုင်ခြင်းအင်္ဂါတစ်ပါး၊
၂။ ဝိနည်းအကျင့် သီလသိက္ခာ၌ လဇ္ဇီပုဂ္ဂိုလ်အဖြစ်ဖြင့် တည်၍ ပါဠိ အဋ္ဌကထာတို့၌ အောက်,အထက် ရှေ့နောက် မတွန့်တိုခြင်း အင်္ဂတစ်ပါး၊
၃။ မိမိကို အစပြု၍ ဆရာအစဉ်ကို အနည်းဆုံး နှစ်ဆက် သုံးဆက် သိခြင်းအင်္ဂါတစ်ပါး
ဤအင်္ဂါသုံးပါးနှင့် ဝိနည်းဓိုရ်မှန်သမျှ ပြည့်စုံရမည်ဟု လာသည်။
ဣမဉ္စ ပန စတုဗ္ဗိဓံ ဝိနယံ ဉတွာပိ ဝိနယဓရေန ပုဂ္ဂလေန တိလက္ခဏသမန္နာဂတေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တီဏိ ဟိ ဝိနယဓရဿ လက္ခဏာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ‘‘သုတ္တဉ္စဿ သွာဂတံ ဟောတိ သုပ္ပဝတ္တိ သုဝိနိစ္ဆိတံ သုတ္တတော အနုဗျဉ္ဇနတော’’တိ ဣဒမေကံ လက္ခဏံ။ ‘‘ဝိနယေ ခေါ ပန ဌိတော ဟောတိ အသံဟီရော’’တိ ဣဒံ ဒုတိယံ။ ‘‘အာစရိယပရမ္ပရာ ခေါ ပနဿ သုဂ္ဂဟိတာ ဟောတိ သုမနသိကတာ သူပဓာရိတာ’’တိ ဣဒံ တတိယံ။
ပထမပါရာဇိကအဖွင့် (၁၉၉ )။ ပရိဝါအတ္တာဒါနဝဂ် စသည်ကိုထောက်၍ဖွင့်သည်။
ပရိဝါပါဠိတော် ပဉ္စက(၂၃၁)၌ ပဏ္ဍိတဝိနယဓရအင်္ဂါမှာ -
၁။ မိမိ ပြောဆိုအပ်သော စကား၏ အပိုင်းအခြားကို တတ်သိ ယူဆနိုင်ခြင်း၊
၂။ သူတပါး ပြောဆိုအပ်သော စကား၏ အပိုင်းအခြားကို တတ်သိယူဆနိုင်ခြင်း၊
၃။ မိမိစကား အပိုင်းအခြားကိုသိ၍ ဟုတ်မှန်သော ဝတ္ထုဖြင့် ဆုံးဖြတ်နိုင်ခြင်း၊
၄။ သူတပါးစကား အပိုင်းအခြားကိုသိ၍ ဟုတ်မှန်သော ဝတ္ထု ဖြင့် ဆုံးဖြတ်နိုင်ခြင်း၊
၅။ လဇ္ဇီစုတိတက၏ ဝန်ခံခြင်းဖြင့် ဆုံးဖြတ်နိုင်ခြင်း -
အားဖြင့် အင်္ဂါ (၅) ပါးလာ၏။
၎င်း၌ပင် -
၁။ အာပတ္တိဝါရကို သိခြင်း။
၂။ အာပတ်၏အကြောင်း ကိုယ် နှုတ်ဟူသော မူလကို သိခြင်း၊
၃။ အာပတ်၏ဖြစ်ကြောင်း ဝတ္ထုသမုဋ္ဌာန် (၆) ပါးကို သိခြင်း၊
၄။ အာပတ်၏ချုပ်ကြောင်း ဒေသနာဂါမ် ဝုဋ္ဌာနဂါမ်ကို သိခြင်း၊
(၅) အာပတ်၏ ချုပ်ခြင်းသို့ ရောက်ကြောင်း သမထ (၇) ကိုသိခြင်း - ဤသို့ ပဏ္ဍိတဝိနယဓရလက္ခဏာ (၅ ) ပါးလာ၏။
၎င်းပါဠိတော် (၂၃၂) ၌-
၁။ အဓိကရုဏ်း (၄) ပါးကိုသိခြင်း၊
၂။ အဓိကရုဏ်း၏ (၃၃ )ပါးသော မူလကိုသိခြင်း၊
၃။ အဓိကရုဏ်းဖြစ်ကြောင်း သမုဋ္ဌာန် (၃၃)ပါးကိုသိခြင်း၊
၄။ အမိကရုဏ်းချုပ်ကြောင်း ဟုတ်မှန်သော ဝတ္ထုဟူသော၊ ဓမ္မစောဒနာ သာရဏာ ဝိနည်းဟုဆိုအပ်သော ဝိနယ၊ ဉတ်နှင့် ပြည့်စုံခြင်း ကမ္မဝါစာနှင့် ပြည့်စုံခြင်းဟူသော သတ္ထုသာသန ကို သိခြင်း၊
၅။ အဓိကရုဏ်းချုပ်ခြင်းသို့ ရောက်ကြောင်း သမထ (၇)ပါးကို သိခြင်း ဤသို့အားဖြင့် (၅)ပါး လာ၏။
ဓမ္မေနာတိ ဘူတေန ဝတ္ထုနာ။ ဝိနယေနာတိ စောဒေတွာ သာရေတွာ။ သတ္ထုသာသနေနာတိ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ စေဝ အနုဿာဝနသမ္ပဒါယ စ။ (ဘိက္ခုနီ တတိယ ပါရာဇိကဖွင့် အဋ္ဌကထာ၊ ၁၇၇။ မဟာဝါ၊ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကဖွင့် ၄ ၂၇။ ၊ပရိဝါ စောဒနာကဏ္ဍကဖွင့်၊ ၂၀၃။)
၁။ အာပတ် (၇) ပုံ၏ ဝတ္ထုကို သိခြင်း၊
၂။ အာပတ် (၇)ပုံ ပညတ်ရာဌာန နိဒါန်းကို သိခြင်း၊
၃။ ထိုထို သိက္ခာပုဒ်၌ ပထမ ပညတ်ကို သိခြင်း၊
၄။ အနုပညတ်ကို သိခြင်း၊
၅။ စောဒက စုဒိတကတို့ ဆိုအပ်သော စကားအစဉ် အဆုံးအဖြတ်အစဉ်ဖြင့် မေထုန်စသော ဝီတိက္ကမဝတ္ထုကို သိခြင်း - အားဖြင့် ဝိနယဓရအင်္ဂါ (၅) ပါးလာ၏။
၁။ အချင်းခပ်သိမ်း ဉတ်ကိုသိခြင်း၊
၂။ ဉတ်၏ ကံကိစ္စကို သိခြင်း၊
၃။ ရှေး၌ဆိုအပ်သော စကား၊ ဉတ်ထားမှု၌ လိမ္မာခြင်း၊
၄။ နောက်၌ဆိုအပ်သောစကား၌ လိမ္မာခြင်း၊
၅။ တိုက်တွန်းတောင်းပန်မှ ဆိုရ၏ဟု ကာလကို သိခြင်းအားဖြင့် (၅) ပါး၏။
၁။ အာပတ်သင့်မှု မသင့်မှုကို သိခြင်း၊
၂။ ဂရုက လဟုက အာပတ်ကိုသိခြင်း၊
၃။ သာဝသေသ အနဝသေသ အာပတ်ကို သိခြင်း၊
၄။ ဒုဋ္ဌုလ္လ အဒုဋ္ဌုလ္လ အာပတ်ကို သိခြင်း၊
၅။ ဆရာအဆက်ဆက်မှ ကောင်းစွာသင်ယူအပ် နှလုံးသွင်းအပ် ဆောင်အပ်ခြင်း အားဖြင့် (၅)ပါးလာ၏။
ဤသတ္တမ-ပဉ္စက၌ ပဌမ ဒုတိယ တတိယ စတုတ္ထတို့မှာ တူ၏။ ပဉ္စမအင်္ဂါမှာ ပါတိမောက်နှစ်စောင်တို့သည် အကျယ်ဥဘတော ဝိဘင်းအားဖြင့် နှုတ်၌အာဂုံ ကောင်းစွာ ဝေဖန်အပ်ကုန် ပါဠိ အဋ္ဌကထာအားဖြင့် ကောင်းစွာဆုံးဖြတ်နိုင်ခြင်းနှင့်တကွ အင်္ဂါ(၅ ) ပါးလာ၏။
အဋ္ဌမဝိနယဓရ ပဉ္စက၌ ရှေ့ (၄)ပါးတူ၏။ အဓိကရုဏ်း၌ ဆုံး ဖြတ်ခြင်း၌ လိမ္မာခြင်းထည့် (၅)ပါးလာ၏။ ဤသို့ ဧကုတ္တရိကနယ ပဉ္စက၌ ဝိနယဓရပဏ္ဍိတပြ သုက္ကပက္ခပဉ္စက (ဂ)ပါးလာ၏။
ဆက္ကမှာလည်း ရှေးမဟာဝါပါဠိတော်နှင့် ထပ်တူ ဆက္က (၇)ပါး လာ၏။ သတ္တကမှာကား-အာပတ္တိ အနာပတ္တိ လဟုက ဂရုကအာပတ်သိမှု (၄) ပါး မူလတည်ပြီးလျှင် သီလရှိသည်ဖြစ်၍ ပါတိမောက္ခ သံဝရသီလနှင့် ပြည့်စုံသည်ဖြစ်၍ ကာယိကအာစာရ,ဝါစသိကအာစာရ, ကာယိကဝါစသိကအာစာရ, ဥပနိဿရဂေါစရ,အာရက္ခဂေါစရ,ဥပနိဗန္ဓဂေါစရ,နှင့် ပြည့်စုံသည်ဖြစ်၍ ငယ်သော အတိုင်းအရှည်ရှိသော အသဉ္စိစ္စအာပန္န သေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပါဒ် စသော အပြစ်တို့၌ ဘေးကိုရှုသည်ဖြစ်၍ သိက္ခာပုဒ်တို့၌ ဆောက်တည်၍ ကျင့်ခြင်း ဈာန် (၄) ပါးကို မငြိုမငြင် မပင်မပန်းရခြင်း၊ အဝိဇ္ဇာ ရာဂတို့မှ လွတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်နှင့် ယှဉ်သော သမာဓိ သမထဝိပသနာကို မျက်မှောက်သိ၍ ပြည့်စုံစေ၍ နေခြင်း။ ၎င်း (၃) ပါးကိုထည့်၍ သတ္တကတစ်ပါး။
ဒုတိယ သတ္တက၌ အကြားအမြင် များအောင် ဆည်းပူးခြင်းကို ပဉ္စမ သီလဝါကို နုတ်၍ ၎င်းအရာ၌ ထည့်၍ သတ္တက (၁) ပါး၊
တတိယ ဝိနယဓရ သတ္တက၌ ပဉ္စမအင်္ဂါမှာ ဒွေမာတိကာနှစ် စောင်ကို အကျယ်ဖြစ်သော ဥဘတောဝိဘင်းအားဖြင့် နှုတ်၌လာခြင်း ကိုထည့်၍ သတ္တက (၁) ပါးလာသည်။
စတုတ္ထ၊ ပဉ္စမ၊ ဆဋ္ဌ၊ သတ္တမ၊ အဋ္ဌမ၊ နဝမ တို့မှာ အဘိညာဉ် (၅) ပါးကို အသီးသီးထည့်၍ သတ္တက (၇) ပါး လာသည်
အဋ္ဌက၊ နဝကတို့မှာ ဝိနယဓရအင်္ဂါ မလာ။
ဒသက (၂၄၆။ ) ကစ၍ ပဉ္စက နှစ်ခုပေါင်း၍ ဒသက (၄) ခုလာသည်။ ရှေး၌ပါပြီးသော အင်္ဂါများချည်းပင်။ အထူးမပါ။ထိုတွင် အဂ္ဂမဟာပဏ္ဍိတ ဟူသော ပထမ ဘွဲ့တံဆိပ်တော်၊ ပိဋကတ္တယပါရဂူ ဟူသော ဒုတိယဘွဲ့တံဆိပ်တော် နှစ်ထပ်ရ၊ ကျမ်းဂန်တတ် ကျမ်းဂန်ပြု ကမ္ဘာကျော် လယ်တီဆရာတော် ဘုရားကြီးသည် ဥပဇ္ဈာယာစရိယအင်္ဂါ၊ နိဿယာစရိယအင်္ဂါ၊ ပရိသုပတ္ထာပကအင်္ဂါ များကိုပင် ဝိနယဓရအင်္ဂါ လက္ခဏာဟု မိန့်တော်မူသတည်း။
ထို့ကြောင့် ၎င်းဆရာတော် ဘုရားကြီး ရေးသားအပ်သော ဝိနယသံခိပ်ကျမ်း၌ -
၁။ ဆယ်ဝါရလျှင်း၊ ဝိဘင်းနှစ်ဖြာ၊ နှုတ်တက်စွာ၊ ကမ္မာကမ္မသိ။
၂။ ဝတ်ခန္ဓက၊ ကျေပွန်က၊ မြောက်ထဥပဇ္ဈိ။
၃။ နိဿယည်းဆရာ၊ ဥပဇ္ဈာ၊ အင်္ဂါထူးမရှိ။
၄။ ဝိနယဓရ၊ ပါမောက္ခ၊ ဂဏဓိပတိ။
၅။ ရှင်ပြုတစ်တန်၊ ရဟန်းခံနှင့်၊ ကံငယ်ကံကြီး၊ ဝိနည်းအရာရာ၊ အဖြာဖြာ၊ သူသာစိုးရဘိ။
၆။ ရှင်ရဟန်းမွေး၊ ပြုစုရေး၊ လုပ်ကျွေးခံထိုက်၏။ -
ဟူ၍ ကဗျာသံပေါက် (၆) ခု ရေးသားတော်မူသတည်း။
သုဒဿနဝရ ဓမ္မဿာမိ မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂုရု မြန်မာဘုရင်မင်း ပထမဘွဲ့တံဆိပ်တော်၊ သုဒဿနဓဇ အတုလဓိပတိ သီရိပဝရ မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂုရု- ဟူသော မြန်မာဘုရင်မင်းမြတ် ဒုတိယ ဘွဲ့တံဆိပ်တော်နှစ်ထပ်ရ၊ ကျမ်းတတ် ကျမ်းပြု ကမ္ဘာကျော် စံကျောင်းဆရာတော် ဘုရားကြီးလည်း ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ၊ နိဿယည်းဆရာ၊ ပရိသုပဋ္ဌာပကဆရာ၊ အင်္ဂါလက္ခဏာ(၁၅) ပါးကိုပင် ဝိနယဓရလက္ခဏာ ဟု ယူတော်မူ၏။ ထို့ကြောင့် ထိုဆရာတော်ဘုရားကြီး စီရင်အပ်သော ဝတ္တက္ခန္ဓက နိဿယ၌
ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ၊ နိဿယည်းဆရာတို့၏ ဂုဏ်ကို နောက်,နောက်ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ၊ နိဿယည်းဆရာ ပြုလုပ်လိုသော ပရိသုပဋ္ဌာပက ဗဟုဿုတ လဇ္ဇီပေသလ သိက္ခာကာမ ဝိနယဓရ ပုဂ္ဂိုလ်တို့ အတတ် နီတတ္ထသတုပ္ပါဒ စိန္တာမယဉာဏ် ဖြစ်စေခြင်းငှာ ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဋီကာလာတိုင်း ညှိနှိုင်းတိုင်းထွာ၍ ၎င်းတို့၏ ဂုဏ်သကတ်ကို အတတ်နီတတ္ထ ပြဆိုလိုက်အံ့ဟု မိန့်တော်မူသတည်း။
ထိုစကားမှန်၏။ ပရိသုပဋ္ဌာပကနှင့် ဝိနယဓရကို အရတူပင်မိန့်တော်မူသည်ကိုထောက်ထားအပ်၏။ ထိုဆရာတော်တို့၏ စကားသည်—
အယံ ပရိသုပဋ္ဌာကော ဗဟုဿုတော ဟောတိ ဒိသာပါမောက္ခော ယေနကာမံဂမော၊ ပရိသံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ လဘတိ။ ဟူသော ဩဝါဒသိက္ခာပုဒ်ဖွင့် (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၊ ၅၅) ဝိနယသင်္ဂဟ အဋ္ဌကထာ(၁၆၄)တို့နှင့် ညီညွှတ်လှ၏။ ပရိသုပဋ္ဌာပကဗဟုဿုတ ရဟန်းအင်္ဂါ(၁၅)ပါးနှင့် ပြည့်စုံလျှင် အရပ်(၄)မျက်နှာ၌ နေသော ရဟန်းတို့၏ ဝိနည်းအရာမှာ ပါမောက္ခအကြီးအမှူးဖြစ်ပြီ၊ အလိုရှိရာသွားလျက် ပရိသတ်မွေးမြူအပ်ပြီဟု ဖွင့်၏။
ထိုဆရာတော်ဘုရားကြီးတို့သည် ဥပဇ္ဈာယာစရိယအင်္ဂါနှင့် ဝိနယဓရအင်္ဂါမှာ ပဓာနလိုရင်း အင်္ဂါ တူမျှသည်ကို ရည်၍ မိန့်တော်မူသည်ဟု မှတ်အပ်၏။ နောက်ပြလတ္တံ့ သာဓကများနှင့် စပ်ကြည့်။
အယံ နိဿယော နာမ ကေန ဒါတဗ္ဗော, ကေန န ဒါတဗ္ဗော, (ပ)ယော ဗျတ္တော ဟောတိ ပဋိဗလော ဥပသမ္ပဒါယ ဒသဝဿော ဝါ အတိရေကဒသဝဿော ဝါ, တေန ဒါတဗ္ဗော, ဣတရေန န ဒါတဗ္ဗော။ သစေ ဒေတိ, ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။
ဘဧတ္ထ စ ‘‘ဗျတ္တော’’တိ ဣမိနာ ပရိသုပဋ္ဌာပကဗဟုဿုတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ (ဝိနယသင်္ဂဟ အဋ္ဌကထာ ၊ ၁၆၄။)
ယင်းအဋ္ဌကထာစကားသည် -
ဣတော ပဋ္ဌာယ စ ပန ယတ္ထ ယတ္ထ နကာရေန ပဋိသေဓေါ ကရိယတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋ္ဌာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ဟိ ခန္ဓကဓမ္မတာ။
မဟာဝါခန္ဓက ဥပဇ္ဈာယဝတ္တကထာဖွင့် အဋ္ဌကထာ (၂၅၉) နှင့် ညီ၏။ ချင့်ချိန်စဉ်းစားရန်ကား- ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာအင်္ဂါ၊ နိဿယာစရိယ အင်္ဂါတို့နှင့် ပရိသုပဋ္ဌာပကအင်္ဂါ တူမျှကြောင်း မဟာဝါ အဋ္ဌကထာ ဝိနယသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာ၌ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗ ပါဠိတော်နှင့် သံဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌကထာစပ်၍ ဖွင့်သောကြောင့် သိရ၏။ ထိုအင်္ဂါပြပါဠိတော်၌ အင်္ဂါ-၄ဝ ပဉ္စက (ဂ) ခုလာသော်လည်း။ ဗုဒ္ဓမတ္တညူဖြစ်သော အဋ္ဌကထာကြီးနှင့် ဝိနယသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာတို့၌ အယုတ္တအင်္ဂါ၊ အာပတ္တိအင်္ဂါ (၂)မျိုးခွဲပြီးလျှင် အယုတ္တအင်္ဂါပြ (၂၀) ကိုပယ်၍ အာပတ္တိအင်္ဂါပြ (၂၀) သာ ၎င်းအင်္ဂါပြဖြစ်ကြောင်း နီတတ္ထ ယထာရုတအားဖြင့် အဋ္ဌကထာကြီး ဝိနယသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာတို့၌ ပြ၏။ ၎င်း(၂၀ )တွင် တူရာပေါင်း၍ အင်္ဂါ (၁၅)ပါးရှိကြောင်း စံကျောင်းဆရာတော်ဘုရားကြီးက ၎င်းရေးနိဿယ၌ ပြတော်မူ၏။
ဘိက္ခုနော ဝါဒက ဗသုဿုတ အင်္ဂါ၊ ဩဝါဒ သိက္ခာပုဒ် ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဋီကာတို့ကို အကျဉ်းချုံး၍ -
‘‘သီလဝါ’’တိအာဒိ ဧကမင်္ဂံ, ‘‘ဗဟုဿုတော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဒုတိယံ, ‘‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿာ’’တိအာဒိ တတိယံ, ‘‘ကလျာဏဝါစော ဟောတိ ကလျာဏဝါက္ကရဏော’’တိ စတုတ္ထံ, ‘‘ယေဘုယျေန ဘိက္ခုနီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ’’တိ ပဉ္စမံ, ‘‘ပဋိဗလော ဟောတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိ ဆဋ္ဌံ, ‘‘န ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိ သတ္တမံ, ‘‘ဝီသတိဝဿော’’တိအာဒိ အဋ္ဌမန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ (ဩဝါဒသိက္ခာပုဒ် ပါစိတျာဒိ အဋ္ဌကထာ၊ ၅၇။)
သီလံ သုတဉ္စ သွာဂတံ၊ ဝါစော ပိယော ပဋိဗလော။
နဇ္ဈာပန္နော ဝီသာဓိကော၊ ဘိက္ခုနောဝါဒကင်္ဂိမေ။
(ဆရာတော်ဦးဗုမ် ပါတိမောက်နိသျ။)
ငါးဝါရရေး၊ ဒွေးမာတိကာ၊ ကမ္မာကမ္မ၊ အင်သုံးဝ၊ နိဿယမုစ္စကာ။
သုတ္တန္တာစတုဗ္ဘာဏဝါ၊ ပဉ္စဝဿေန မာတိကာ။
အမ္ဗဋ္ဌောဝ ကထာမဂ္ဂေါ၊ တိဿောစ အနုမောဒနာ။
(ဝိနယကောသလ္လကျမ်း။)
ယာဝ န အညံ ဘိက္ခုံ ဗျတ္တံ ဝိနယဓရံ ပရိပုစ္ဆာမိ။ ။
(ပါတိမောက်ပါဠိတော် )
ယာ၀။ ပ။ ပရိပုစ္ဆာမီတိ ပဏ္ဍိတံ ဗျတ္တံ မေဓာဝိံ ဗဟုဿုတံ ဓမ္မကထိကံ ပရိပုစ္ဆာမီတိ ဘဏတိ။ (ဘိက္ခုပါစိတ် သဟဓမ္မိကသိက္ခာပုဒ်ပါဠိတော်၊ ၁ဂ၆။)
လအနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာတိအာဒိမှိ ဗျတ္တော ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခုနောဝါဒကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တလက္ခဏောယေဝ။ (မဟာဝါခန္ဓက အဋ္ဌကထာ၊ ၂၆၆။)
ဤပါဠိအဋ္ဌကထာများကို ထောက်သော် ဥဘတော ဝိဘင်းကို အနက်အဓိပ္ပာယ်ထင်မြင် နှုတ်တက်ရွရွ ဝါစုဂ္ဂတ ရခြင်း ဗဟုဿုတ အင်္ဂါ၊ ကံကြီး,ကံငယ် ဝတ်ကြီး,ဝတ်ငယ် စသည်နှင့် ပြည့်စုံလျှင် ဝိနယဓရ အင်္ဂါမြောက်၏ဟု ယူရန်ရှိသည်။
‘‘ဒသဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဥဗ္ဗာဟိကာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗော – သီလဝါ ဟောတိ, ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ, သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု၊ ဗဟုဿုတော ဟောတိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော, ယေ တေ ဓမ္မာ အာဒိကလျာဏာ မဇ္ဈေကလျာဏာ ပရိယောသာနကလျာဏာ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ အဘိဝဒန္တိ, တထာရူပဿ ဓမ္မာ ဗဟုဿုတာ ဟောန္တိ, ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ ဟောန္တိ သုဝိဘတ္တာနိ သုပ္ပဝတ္တီနိ သုဝိနိစ္ဆိတာနိ သုတ္တသော အနုဗျဉ္ဇနသော၊ ဝိနယေ ခေါ ပန ဌိတော ဟောတိ အသံဟီရော၊ ပဋိဗလော ဟောတိ ဥဘော အတ္ထပစ္စတ္ထိကေ အဿာသေတုံ သညာပေတုံ နိဇ္ဈာပေတုံ ပေက္ခေတုံ ပသာဒေတုံ၊ အဓိကရဏသမုပ္ပါဒဝူပသမနကုသလော ဟောတိ၊ အဓိကရဏံ ဇာနာတိ၊ အဓိကရဏသမုဒယံ ဇာနာတိ၊ အဓိကရဏနိရောဓံ ဇာနာတိ၊ အဓိကရဏနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒံ ဇာနာတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဣမေဟိ ဒသဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ ဥဗ္ဗာဟိကာယ သမ္မန္နိတုံ။ (စူဠဝါပါဠိတော် စတုတ္ထသမထက္ခန္ဓက၊ ၂၂၃။)
၎င်းပါဠိတော်လာစကားရပ်နှင့် ပါစိတ်ပါဠိတော်ဩဝါဒဝဂ်(၇၃) လာ ဘိက္ခုနောဝါဒက ဗဟုဿုတအင်္ဂါနှင့် သီလဝါ-အစ အနုဗျဉ္ဇန သော တိုင်တူ၏။ ၎င်းအတူစကားမှာ သီလဝါ-အစ သိက္ခာပဒေသုတိုင် သီလ ရှိခြင်း အင်္ဂါ (၁)ပါးသာတည်း။ (အောက်ကဖွင့်ပြီး ဖြစ်၍ ဤမှာ မဖွင့်)
သီလဝါတိအာဒိ ဧကမင်္ဂံ။ (ပါစိတ်အဋ္ဌကထာ၊ ၅၇။)
ဗဟုသုတော-အစ သုတသန္တိစယောတိုင် အကြားအမြင်များခြင်း အင်္ဂါ (၁)ပါးသာ။
ဗဟုသုဿုတောဟောတီတိအာဒိ ဒုတိယံ။ (ပါစိတျာဒိအဋ္ဌကထာ၊ ၅၇။ ပင်ထောက်)
ဥဘယာနိ-အစ-အနုဗျဉ္ဇနသောတိုင်- ဥဘတောဝိဘင်းနှင့်တကွ ပါတိမောက် နှစ်စောင်ရခြင်း၊ သို့မဟုတ်၊ ဋီကာအလို အနက်အဓိပ္ပါယ် ထင်မြင်ခြင်း အင်္ဂါ (၁)ပါးသာ။ ဤသို့ အင်္ဂါ (၃) ပါး တူသတည်း။ ၎င်းအဖွင့်မှာ ပါစိတ်ဩဝါဒ သိက္ခာပုဒ်အဖွင့် (၅၆) စသည်ရှု။ သည်မှာ မဖွင့်။
ဝိနည်းအကျင့်၌ လဇ္ဇီအဖြစ်ဖြင့် တည်လျက် ဝိနည်းပါဠိ အဋ္ဌ ကထာ လိမ္မာကျွမ်းကျင်ခြင်း စတုတ္ထအင်္ဂါ၊ ၎င်းမှာ ပါရာဇိကဏ် ပထမပါရာဇိကဖွင့် (၁၉၉)ရှု။
အတ္ထပစ္စတ္ထိက သာသနပစ္စတ္ထိက နှစ်ဦးတို့ကို အကြောင်းနှင့်တကွ ကြေနပ်လောက်အောင် ကြည့်စေ ရှုစေ။ ကြည့်စေခြင်းငှာ စွမ်းနိုင်ခြင်း ပဉ္စမအင်္ဂါ(၁)ပါး။ ဤကား ငါတို့အလို ပါစိတ်ဝိလေခန သိက္ခာပုဒ် အဋ္ဌကထာ။ (၁၄၁)ကိုထောက်သည်။
ပစ္စည်းလေးပါးကြောင့် ရန်သူဖြစ်သော ရဟန်းဟူသည် ပရိဝါ အဋ္ဌကထာအဓိကရဏဘေဒဖွင့် (၁၉၄) အဋ္ဌကထာနှင့်ညီသည်။ အဓိကရုဏ်းဖြစ်ခြင်းကို ငြိမ်းစေခြင်း၌ လိမ္မာခြင်း ဆဋ္ဌအင်္ဂါ။ (စူဠဝါပါဠိတော်သမထက္ခန္ဓက၊ ၂၂၃)
ပရိဝါ၊ အဓိကရဏဘေဒ (၂၆၄) လာ အဓိကရုဏ်းလေးပါးကို သိခြင်း သတ္တမအင်္ဂါ၊
အဓိကရုဏ်းဖြစ်ကြောင်း (၃၃)ပါးကို သိခြင်း အဋ္ဌမအင်္ဂါ။ အဓိကရုဏ်းချုပ်ခြင်း, ဓမ္မ, ဝိနယ, သတ္တု သာသနကို သိခြင်း နဝမအင်္ဂါ။
အဓိကရုဏ်း ချုပ်ခြင်းသို့ ရောက်ကြောင်း သမထ (၇) ပါးကို သိခြင်း ဒသမအင်္ဂါအားဖြင့် ဝိနယဓရအင်္ဂါ (၁၀)ပါး လာသည်။ လေးပါးအဓိပ္ပါယ်ကို ပရိဝါပဉ္စကလာ ပါဠိ အဋ္ဌကထာကို သာဓက ပြုသည်။
မဟုတ်မလျား တားမြစ်ခြင်းရှိသောကြောင့် နှစ်ပါးသုံးပါးသော ရဟန်းတို့ ရွေးကောက်၍ ဆုံးဖြတ်ကြောင်းဖြစ်သော ဥဗ္ဗာဟိကကမ္မဝါစာကို ဥဗ္ဗာဟိကာယ အရယူ။
ထိုဝိနယဓရအင်္ဂါကို ဂါထာစီကုံး၍ နောက်သားတို့ မှတ်သားရန် ရေးလိုက်အံ့ -
သီလံ သုတဉ္စ သွာဂတံ၊ လဇ္ဇီ သမော ပဋိဗ္ဗလော။
ဓိကရဏံ သမုဒယံ၊ နိရောဓံ ဂါမိနီ ဒသ။
ဝိနယဓရအင်္ဂါနိ၊ ဝုတ္တာနာဒိစ္စဗန္ဓုနာတိ။
သီလံ၊ သီလရှိခြင်းလည်းကောင်း။ သုတံ၊ အကြားအမြင်များခြင်း လည်းကောင်း။ သွာဂတံ၊ ဥဘတောဝိဘင်းကို နှုတ်၌ရခြင်း အနက်အဓိပ္ပာယ် ထင်မြင်ခြင်းလည်းကောင်း။ လဇ္ဇီ၊ဝိနည်းအကျင့်၌ လဇ္ဇီအဖြစ်ဖြင့် တည်ခြင်းလည်းကောင်း။ သမော၊ အဓိကရုဏ်းဖြစ်မှုကို ငြိမ်းစေခြင်း၌ လိမ္မာခြင်းလည်းကောင်း။ ပဋိဗ္ဗလော၊ သင်္ကန်းစသော ပစ္စည်းအတွက် ရန်သူရဟန်းတို့ကို ကျေနပ်အောင် ပြောဆိုခြင်း၌ စွမ်းနိုင်ခြင်းလည်းကောင်း။ အဓိကရဏံ၊ ဓမ္မ အဓမ္မ-စသည် ငြင်းခုံခြင်း ဝိဝါဒါဓိကရုဏ်း၊ သီလပျက်စီးခြင်း အကျင့်ပျက်စီးခြင်း, အယူပျက်စီးခြင်း အသက်မွေးမှုပျက်စီးခြင်းဖြင့် စွပ်စွဲခြင်း အနုဝါဒါဓိကရုဏ်း၊ အာပတ် (၇) ပုံသင့်မှု အာပတ္တာဓိကရုဏ်း၊ ကံကြီး ကံငယ် ဟူသော ကိစ္စာဓိကရုဏ်းအားဖြင့် (၄) ပါးသော အဓိကရုဏ်းကို သိခြင်းလည်းကောင်း။ သမုဒယံ၊ အဓိကရုဏ်းဖြစ်ကြောင်း သမုဋ္ဌာန် (၃၃ ) ပါးကို သိခြင်းလည်းကောင်း။ နိရောဓံ၊ အဓိကရုဏ်းချုပ်ကြောင်း ဓမ္မ ဝိနယ သတ္ထုသာသနကို သိခြင်းလည်းကောင်း။ ဂါမိနီ၊ အဓိကရုဏ်း ချုပ်ခြင်းသို့ ရောက်ကြောင်း အကျင့် သမထ (၇)ပါးကို သိခြင်းလည်းကောင်း။ ဣတိ-ဣမိနာ ပဘေဒေန၊ ဤသို့သော အပြားအားဖြင့်။ ဒသ၊ ဆယ်ပါးကုန်သော။ ဝိနယဓရအင်္ဂါနိ ဝိနည်းကို ဆောင်သော ရဟန်း၏ အင်္ဂါတို့ကို။ အာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊ နေ မင်း၏အဆွေ မြတ်စွာဘုရားသည်။ ဝုတ္တာနိ၊ ပဓာနအားဖြင့် စူဠဝါ သမထက္ခန္ဓက၌ ဟောတော်မူအပ်ကုန်၏။
ပရိဝါ ပါဠိတော် ဝေါဟာရဝဂ် အတ္တာဒါနဝဂ် စသည်၌လာသော ဝိနယဓရအင်္ဂါများလည်း ယခင်ပြအပ်ပြီးသော ဝိနယဓရ အင်္ဂါများတွင် ပါဝင်ကြ၍ အသီးမဆိုလိုက်ပြီ။
ဝိနယဓရ အင်္ဂါဝိနိစ္ဆယ ပြီး၏။