မဟာဗုဒ္ဓဝင်/၄-သုမေဓာတောထွက်ခဏ်း
၄-သုမေဓာ တောထွက်ခဏ်း
စာမျက်နှာ (၄၈) စင်္ကြံအပြစ်ငါးပါးကို-
မြေမညီလျှင်း၊ ကြမ်းခက်ခြင်း၊ အတွင်းသစ်ပင်ရောက်။
စင်္ကြံတွင်းဝယ်၊ ချုံမြက်နွယ်၊ မဖွယ်လွှမ်းယှက်ပေါက်။
အလွန်ကျဉ်းငယ်၊ အလွန်ကျယ်၊ ငါးသွယ်အပြစ်ကောက်။
ဤလင်္ကာအတိုင်း သိရာ၏၊ ထိုစင်္ကြံအပြစ် ငါးပါးတို့တွင်…
(၁) မြေကြမ်းထမ်း၍ မညီညွတ်သော စင်္ကြံ၌ စင်္ကြံသွားသူ၏ ခြေတို့သည် နာကျင်ကုန်၏၊ အဖူးအရူး ပေါက်ကုန်၏၊ သမာဓိကို မရနိုင်၊ ကမ္မဋ္ဌာန်းအလုပ် မပြည့်စုံနိုင်။ နူးညံ့၍ ညီညွတ်သော စင်္ကြံ၌ကား ချမ်းသာစွာ နေရခြင်းကို အကြောင်းပြု၍ ကမ္မဋ္ဌာန်းအလုပ် ပြည့်စုံနိုင်၏။ ထို့ကြောင့် “မြေကြမ်းထမ်း၍ မညီညွတ်ခြင်း”ကို ပဌမအပြစ်ဟူ၍ သိအပ်၏။ ဤအကြောင်းကို ဆုတောင်းခဏ်းပျို့၌-
ပြုတ်စဲတီကျစ်၊ ကျောက်စစ်ကုန်းခင်၊ လည်ဓောင်ဓင်၌၊ ခေါက်တင်တုံ့ဖယ်၊ သွယ်လှယ်သွားလား၊ နေ့တိုင်းအားဖြင့်၊ ဖဝါးစပ်မျစ်၊ ပစ်သည်ခြေစ၊ နှစ်ခွကြံယွက်၊ နှောင့်နှေးကွက်၍၊ သက်သက်မကြည်၊ အာရုံ ဆည်လည်း၊ အရှည်အလျား၊ သွားလတ်သောခါ၊ မစောက်ရာခဲ့…
ဟူ၍ စပ်ဆိုသည်။
(ခိ)
(၂) စင်္ကြံအတွင်း၌ဖြစ်စေ အလယ်၌ဖြစ်စေ အစွန်း၌ဖြစ်စေ သစ်ပင်ရှိခဲ့လျှင် သတိမထား အမှတ်မဲ့ စင်္ကြံ သွားမိသူ၏ နဖူးကိုသော်၎င်း၊ ဦးခေါင်းကိုသော်၎င်း ထိခိုက်တတ်သောကြောင့်“စင်္ကြံအတွင်း၌ သစ်ပင်ရှိခြင်း”ကို ဒုတိယအပြစ်ဟူ၍ သိအပ်၏။ ဤအကြောင်းကို ဆုတောင်းခဏ်းပျို့၌-
လက်ျာလက်ဝဲ၊ စင်္ကြံထဲး၌၊ လင့်ကဲးတဖြာ၊ ပါးနီးစွာသည်၊ အမြွာသစ်ပင်၊ ရောက်တုံကျင်လည်း၊ မဆင်ခြင်မိ၊ သွားသော်ထိ၍၊ ခြေငြိလက်စူး၊ နဖူးဦးခေါင်း၊ အသည်းထောင်းစွာ၊ ယောင်ယမ်းရာခဲ့..
ဟူ၍ စပ်ဆိုသည်။
(၃) အောက်မြေအပြင်ဝယ် မြက်နွယ်စသည် ဖုံးအုပ်သော စင်္ကြံ၌ စင်္ကြံသွားသူသည် မှောင်မိုက်သည့်အခါ မြွေစသည်တို့ကို နင်းမိ၍ သေသော်မူ သေစေ၏ (မသတ်လိုသော်လည်း သတ်သည်မည်၏၊) သို့မဟုတ် ထိုမြွေစသည် အကိုက်ခံရ၍ ဆင်းရဲကြီးစွာ ရောက်ရတတ်၏။ ထို့ကြောင့် “စင်္ကြံမြေပြင်၌ မြက်နွယ် စသည် ရှိခြင်း”ကို တတိယအပြစ်ဟူ၍ သိအပ်၏။ ဤအကြောင်းကို ဆုတောင်းခဏ်းပျို့၌-
အညာသွန်းသွန်း၊ နွယ်တန်းပုပ်ပေါင်း၊ ခြေရာကြောင်း၌၊ ရွက်ဆောင်းအပြီး၊ စီးတည့်သော်လည်း၊ မမြော်ဝိုးဝါး၊ နင်းမိမှား၍၊ ပိုးမွှားသတ္တဝါ၊ ထိပါးရာခဲ့..
ဟူ၍ စပ်ဆိုသည်။
(၄) စင်္ကြံပြုလုပ်ရာ၌ (သလင်းကျောက်ခံ၊ အနံညီစွာ၊ နှစ်ထွာကုန်အောင်၊ တံတိုင်းဆောင်သား၊ နှစ်မြောင်ညာဗယ်၊ စင်္ကြံငယ်နှင့်- ခြောက်ဆယ်လျားရှည်၊ တောင်တိတည်လျက်၊ ယိမ်းဖည်မကောက်၊ ရှေ့နောက်မချီ၊ သုံးထွာစီလျှင်၊ အဖီလည်းခင်း၊ မေ့လျော့နင်းလည်း၊ တိမ်းတင်းမရှိ၊ တကြံ့ညှိသို့)ဟူသောအတိုင်း ဝဲယာနှစ်ဖက်မှ မတော်တဆ တိမ်းလဲသော် ထောက်တည်ရာရအောင် တံတိုင်းကဲ့သို့ အနည်းငယ်မြှင့်၍ အနံတတောင်စီ အညီရှိသော စင်္ကြံမြောင် စင်္ကြံငယ်။ ထိုနှစ်ခုအလယ်မှ အလျား အတောင်ခြောက်ဆယ်တိတိ၊ အနံ တတောင်ထွာရှိသော စင်္ကြံမကို မကောက်မကွေ့ တညီတည်းခင်းရမည်။ ဤကား စင်္ကြံ ပြုလုပ်ပုံ ကျမ်းလာစံနစ်တည်း။ အလယ်ခေါင် စင်္ကြံမ ဖော်ပြခဲ့ပြီးသည်အောက် ယုတ်လျော့၍ အနံတတောင်ဖြစ်စေ တထွာဖြစ်စေ ရှိသဖြင့် အလွန် ကျဉ်းမြောင်းသော စင်္ကြံ၌ စင်္ကြံသွားသူအား စင်္ကြံမနှင့် ဝဲယာ စင်္ကြံမြောင်အစပ် အပိုင်းအခြားဝယ် တိုက်မိခိုက်မိသဖြင့် တိမ်းလဲသည်ရှိသော်
(ခီ)
ခြေသည်းလက်သည်း ပဲ့ကွာတတ် ခြေချောင်း လက်ချောင်းများ ကျိုးတတ်သောကြောင့် “အလွန်ကျဉ်းလွန်းခြင်း”ကို စတုတ္ထ အပြစ်ဟူ၍ သိအပ်၏။ ။ဤအကြောင်းကို ဆုတောင်းခဏ်းပျို့၌-
ကျဉ်းစွာနံလျောင်၊ စင်္ကြံမြောင်လျှင်၊ တထောင်အနည်း၊ ထွာမျှတည်း၌၊ တိမ်းလည်းဖဝါး၊ နင်းချွတ်မှားလည်း၊ လက်ဖျားခြေညှိုး၊ ခနည့်ကျိုး၍၊ ရှိမ်းစိုးဝေဒနာ၊ ကျဉ်းမြောင်းရာခဲ့…
ဟူ၍ စပ်ဆိုသည်။
(၅) အလွန်ကျယ်လွန်းသော စင်္ကြံ၌ စင်္ကြံသွားသူ၏ စိတ်သည် ထိုထိုဤဤ ပြန့်လွင့်ပြေးသွားတတ်၏၊ စိတ်တည်ငြိမ်ခြင်းကို မရနိုင်။ ထို့ကြောင့် “အလွန်ကျယ်လွန်းခြင်း”ကို ပဉ္စမအပြစ်ဟူ၍ သိအပ်၏။ ။ဤအကြောင်းကို ဆုတောင်းခဏ်းပျို့၌-
ဖီလာထုတ်ချင်း၊ ကျယ်လှဝင်းလျက်၊ အဆင်းကျောက်ဖျာ၊ စင်္ကြံရာ၌၊ လူးလာသွားလား၊ ဘဝါးထောက်ချီ၊ မညီအလှမ်း၊ တဖျင်ယမ်းလျှင်၊ နင်းတမ်းမမျှ၊ စပ်ပူလှလျက်၊ ခပ်ကြွအကြံ၊ ဆောင့်ကြွားလျှံ၍၊ ထွက်သံနုတ်သာ၊ ဘာဝနာအား၊ များများမမှန်၊ ဖြစ်တန်ရာရှောင်း..
ဟူ၍ စပ်ဆိုသည်။
ဤဆိုအပ်ပြီးသော စကားရပ်စုမှာ အဋ္ဌသာလိနီ အဋ္ဌကထာမှလာသော စကားများ ဖြစ်သည်။ ပျို့လင်္ကာ စာပိုဒ်များမှာလည်း အဋ္ဌသာလိနီ အဋ္ဌကထာ ၌လာသောအတိုင်း အရှင်မဟာသီလဝံသမထေရ် ဆုတောင်းခဏ်းပျို့၌ စပ်ဆိုတော်မူသည်ကို ကြည်ညိုဘွယ်ရှိလှ၍ ဖော်ပြခြင်းဖြစ်သည်။
ဗုဒ္ဓဝင်အဋ္ဌကထာ၌ကား.. “ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတံ”ဟူသော ပါဠိတော်လာ ပဉ္စဒေါသအရကို ပဌမနည်း စင်္ကြံ၏ အပြစ်ငါးပါးကိုပင် အဋ္ဌသာလိနီ အဋ္ဌကထာအတိုင်း ဖွင့်ပြ၍... နောက် ဒုတိယတနည်း ဖွင့်ပြပြန်သည်။ ဒုတိယနည်းမှာ ပဉ္စဒေါသအရကို နီဝရဏတရား ငါးပါးကို ယူရမည်ဟု ဖွင့်ဆိုသည်။ ဤ ဒုတိယနည်းအရ အပြစ်ငါးပါး ကင်းခြင်းသည် စင်္ကြံနှင့် မသက်ဆိုင်တော့ချေ။ နောက်ပြဆိုမည့် အဘိညာဗလဟူသော ပုဒ်နှင့်သာ သက်ဆိုင်တော့သည်၊ “နီဝရဏ အပြစ်ငါးပါးကင်းသော အဘိညာဏ်ခွန်အား”ဟု စကားစပ်ဆိုရန် ဖွင့်ပြ၏။
ဤ ဒုတိယတနည်းကြံခြင်းမှာ အကျိုးမထူးလှ... အကြောင်းကား နီဝရဏငါးပါးမှာ ပဌမဈာန်ရခါနီး ဥပစာရဈာန် ခဏကပင် ကင်းခဲ့ပြီးဖြစ်၍ ပဉ္စမဈာန်ဖြစ်သော အဘိညာဏ်မှာ “နီဝရဏ အပြစ်ငါးပါးကင်းသော အဘိညာဏ်ခွန်အား”ဟု
(ခု)
အထူးပြောဆိုရန် မလိုသောကြောင့်တည်း။ (ပဉ္စမဈာန်ဖြစ်သော အဘိညာဏ်ကိုရမှ နီဝရဏကင်းသည်မဟုတ်၊ ပဌမဈာန်ရခါနီးကပင် နီဝရဏကင်းခဲ့ပြီး ဖြစ်သောကြောင့် နီဝရဏကင်းခြင်းဟူသော ဝိသေသနဖြင့် အဘိညာဏ်ကို အထူးပြုရန် မလိုဟု ဆိုလိုသည်။)
တနည်းအားဖြင့်- ဒေါသသည် ပရမတ္ထသဘာဝဒေါသ (ဒေါသစေတသိက်ကို ခေါ်သည်။) (လူများ ခေါ်ဝေါ်ပြောဆိုအပ်သည့်) အပြစ်တည်းဟူသော ဝေါဟာရဒေါသဟူ၍ နှစ်မျိုးရှိရာ ဤသုမေဓာ စင်္ကြံ, သင်္ခမ်း, ပုဆိုး, သစ်ရွက်မိုး ကျောင်းစရပ်တို့၌လာသော ဒေါသမှာ ဝေါဟာရဒေါသ (အပြစ်)များသာဖြစ်၍ နီဝရဏငါးပါးကို ဒေါသဟူ၍မယူပဲ မြေကြမ်းထမ်း မညီညွတ်ခြင်း အစရှိသော ဝေါဟာရဒေါသတို့ကို ကောက်ယူမှသာလျှင် ရှေ့နောက် ညီညွတ်နိုင်ပေမည်။
**********
စာမျက်နှာ (၄၈) (၄၉)တို့၌ ဖော်ပြအပ်သော သမဏသုခရှစ်ပါးနှင့်စပ်၍ သဋ္ဌိနိပါတ် သောဏကဇာတ်လာ သမဏဘဒြတရား ရှစ်ပါးတို့ကိုလည်း မှတ်ယူအပ်၏။ သောဏကဇာတ်ကြောင်း အကျဉ်းချုပ်ကား..
ဘုရားအလောင်းတော်သည် ရှေးအတိတ်အခါ ရာဇဂြိုဟ်ပြည် မဂဓမင်း၏သားဖြစ်၍ အရိန္ဒမမင်းသားဟု အမည်တွင်လေသည်။ အလောင်းတော်နှင့် တနေ့တည်းမှာပင် ဖွားမြင်သော ဖွားဘက်တော်ကား ပုရောဟိတ်၏သား သောဏကသတို့သား ဖြစ်လေသည်။
ထိုသူနှစ်ယောက်လုံးပင် ငယ်စဉ်က အတူတကွ ကြီးပွါးခဲ့ကြ၍ အရွယ်သို့ရောက်လတ်သော် အတူတကွ တက္ကသိုလ်ပြည်သို့သွားရောက် ပညာသင်ကြား တတ်မြောက်ပြီးသောအခါ အလုံးစုံသော အယူ အတတ်ပညာ အရပ်ဒေသ အလေ့အလာကို ကျွမ်းကျင် သိရှိရန်အတွက် တက္ကသိုလ်ပြည်မှ အတူတကွ ထွက်ခဲ့၍ အစဉ်အတိုင်း ခရီးယာယီ လှည့်လည်ခဲ့ကြရာ ဗာရာဏသီပြည် မင်း၏ဥယျာဉ်အတွင်းသို့ရောက်၍ နောက်တနေ့တွင် ဗာရာဏသီပြည်တွင်းသို့ ဝင်ကြသည်။
ထိုနေ့ကား လူအချို့တို့ ဗြာဟ္မဏဝါစကခေါ်သော ပုဏ္ဏားတို့၏ ဗေဒင်ရွတ်ဖတ်ပွဲ ထမင်းကျွေးပွဲ ကျင်းပရန် နို့ဃနာထမင်း စီရင်၍ နေရာထိုင်ခင်း ခင်းကျင်းကြပြီးလျှင် မြို့တွင်းသို့ဝင်လာသော အရိန္ဒမမင်းသားနှင့် သောဏက သတို့သားတို့ကိုမြင်၍ အိမ်အတွင်းဖိတ်ခေါ် နေရာထိုင်ခင်း ပေးကြသည်တွင် အရိန္ဒမမင်းသားအတွက် အဝတ်ဖြူအခင်း သောဏက သတို့သားအတွက် ကမ္ဗလာနီအခင်း နေရာအသီးသီး ရောက်သည်ကိုမြင်၍။ သောဏက သတို့သားသည် “ယနေ့ ငါ၏သူငယ်ချင်း အရိန္ဒမမင်းသားသည် ဗာရာဏသီမင်း ဖြစ်လိမ့်မည်၊ ငါ့အားမူ စစ်သေနာပတိရာထူးကို ခန့်အပ်လိမ့်မည်”ဟု နိမိတ်အရ သိရှိလေသည်။
(ခူ)
သူငယ်ချင်းနှစ်ယောက် ထမင်းစားသောက်ပြီးသောအခါ ဗာရာဏသီမင်း ဥယျာဉ်သို့ပင် ပြန်၍သွားကြသည်။ ထိုနေ့ကား ဗာရာဏသီမင်း နတ်ရွာစံ၍ ခုနစ်ရက်မြောက် ရောက်သောနေ့ ဖြစ်သည့်အတိုင်း မင်းလောင်းရှာရန် မှူးမတ်တို့ မင်္ဂလာရထား လွှတ်သောနေ့ဖြစ်သည်။ မင်္ဂလာရထားသည် မြို့မှထွက်၍ ဥယျာဉ်သို့ သွားပြီးလျှင် ဥယျာဉ်တံခါးဝ၌ ရပ်လေသည်။ ထိုအချိန်မှာ အလောင်းတော် အရိန္ဒမမင်းသားသည် မင်္ဂလာကျောက်ဖျာထက်၌ ဦးခေါင်းကိုခြုံ၍ အိပ်နေဆဲ သောဏက သတို့သားကား အလောင်းတော်၏အနီးမှာ ထိုင်နေဆဲဖြစ်သည်။ သောဏက သတို့သားသည် တူရိယာသံတို့ကို ကြားလျှင်ပင် “အရိန္ဒမမင်းသားအတွက် မင်္ဂလာရထား လာလေပြီ၊ သူသည် ယနေ့ပင် မင်းဖြစ်၍ ငါ့အား သေနာပတိရာထူးကို ပေးအပ်လိမ့်မည်၊ စင်စစ်သော်ကား ငါသည် ရာထူးဌာနန္တရကို အလိုမရှိသူ မှန်ပေသည်။ အရိန္ဒမမင်း ဤဥယျာဉ်တွင်းမှ ထွက်သွားလျှင် ငါသည် တောထွက်၍ ရဟန်းပြုအံ့”ဟု ကြံစည်ပြီးလျှင် တထောင့် တကွေး ဖုံးကွယ်ရာ၌ သွားရောက်ပုန်းအောင်း၍ နေလေသည်။
ပုရောဟိတ်နှင့်တကွ ဗာရာဏသီ မှူးမတ်တို့သည် အရိန္ဒမမင်းသားကို ထိုကျောက်ဖျာထက်မှာပင် အဘိသိက်သွန်း၍ မင်းမြှောက်ပြီးလျှင် ကြီးစွာသော မင်းခမ်းမင်းနားဖြင့် မြို့တော်တွင်း သွင်းကြသဖြင့် အရိန္ဒမမင်းသား ဗာရာဏသီမင်းအဖြစ်သို့ ရောက်သည်။ မင်းစည်းစိမ် အခြံအရံ များလှသဖြင့် အရိန္ဒမမင်းသားသည် သောဏကသူငယ်ချင်းကို သတိမရ မေ့ခြင်းကြီး မေ့ခဲ့လေသည်။
သောဏကသည်လည်း အရိန္ဒမမင်း ပြည်တော်ဝင်လျှင် ထိုမင်္ဂလာ ကျောက်ဖျာထက်သို့ လာရောက် ထိုင်နေလေသည်။ ထိုအခိုက် ထိုသောဏက၏ ရှေ့တည့်တည့်မှာ အင်ကြင်းရွက်ရော်တရွက် ကြွေကျလာသည်ကို သောဏကမြင်လေလျှင် “ဤအင်ကြင်းရွက်ကဲ့သို့ပင် ငါ၏ ကိုယ်သည်လည်း ရင့်ရော်အိုမင်း ဧရာ ညှဉ်းသဖြင့် သေခြင်းသို့ မချွတ်ရောက်ခါ မြေသို့ကျပေလိမ့်မည်”ဟု သံဝေဂရယူကာ ဝိပဿနာတရား ပွါးများ အားထုတ်သဖြင့် ထိုတထိုင်တည်းမှာပင် ပစ္စေကဗောဓိဉာဏ်ပွင့်၍ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါတဆူ ဖြစ်တော်မူသည်နှင့် တပြိုင်နက် လူ၏အသွင်ကွယ်ပျောက် ရဟန်းအသွင် ရောက်ပြီးလျှင် “နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ = ယခုအခါ ငါ့အား တဖန်ဘဝသစ်ဝယ် ပဋိသန္ဓေ တည်နေဘွယ် မရှိတော့ပြီ”ဟု ဝမ်းမြောက်ရွှင်မြူး ဥဒါန်းကျူး၍ နန္ဒမူလကလိုဏ်သို့ ကြွခဲ့လေသည်။
အရိန္ဒမမင်းသည်လည်း မင်းစည်းစိမ်ယစ်သဖြင့် အနှစ်လေးဆယ်ကျော်လွန်မှ ငယ်သူငယ်ချင်း သောဏကကို သတိရ၍ “ငါ့သူငယ်ချင်း သောဏက ယခုအခါ ဘယ်မှာများ နေပါလိမ့်မည်နည်း”ဟု ထပ်တလဲလဲ လွမ်းဆွတ်လှသော်လည်း သတင်းအစအနမျှ မရရှိသဖြင့်-
(ခေ)
သောဏက၏အကြောင်း သတင်းကောင်း တဆင့်ကြား၍ လျှောက်ထားလာသည့် အဘယ်သူအား ဆုတော် အသပြာတရာ ပေးရပါမည်နည်း။ ကိုယ်တိုင်ဒိဋ္ဌ တွေ့မြင်ရ၍ သောဏကအကြောင်းကို တွေ့နိုင်လောက်အောင် လျှောက်ထားလာသည့် အဘယ်သူအား ဆုတော် အသပြာတထောင် ပေးရပါမည်နည်း၊ ကြီးငယ်မဟူ အဘယ်သူသည် ငါ၏ မြေမှုန့် အတူကစားဖော် အဆွေတော် သောဏကအကြောင်းကို လျှောက်ထားလာပါမည်နည်း...ဟူသော အဓိပ္ပါယ်ကို ဖော်ပြသည့်-
ကဿ သုတွာ သတံ ဒမ္မိ၊ သဟဿံ ဒဋ္ဌု သောဏကံ။
ကော မေ သောဏကမက္ခာတိ၊ သဟာယံ ပံသုကီဠိတံ။-
ဟူသော ဂါထာ ကဗျာသီချင်းကို အရိန္ဒမမင်း ထပ်တလဲလဲရွတ်သဖြင့် တိုင်းသူပြည်သားတို့လည်း မင်းကြီးနှစ်သက်သော ဂါထာ ကဗျာသီချင်းဟူ၍ လူတိုင်းလူတိုင်း ထိုဂါထာသီချင်းကိုပင် ရွတ်ဆိုကြလေသည်။
အနှစ်ငါးဆယ် လွန်မြောက်သောအခါ၌ကား အရိန္ဒမမင်းအား မြောက်များစွာသော သားတော် သမီးတော်တို့ ထွန်းကားခဲ့ရာ သားတော်အကြီးမှာ “ဒီဃာဝု”မင်းသားဟု အမည်တွင်လေသည်။ ထိုအခါ သောဏက ပစ္စေကဗုဒ္ဓါသည် “ငါ့ကို အရိန္ဒမမင်းသည် မြင်လိုလှပြီ၊ ငါသွား၍ ကာမဂုဏ်၌အပြစ် တောထွက်ခြင်း၌အကျိုး တရားမိုးစွေပြီးလျှင် အရိန္ဒမမင်း ရဟန်းပြုရန်အကြောင်းကို ပြုပေအံ့”ဟု ကြံစည်၍၊ ကောင်းကင်ခရီးဖြင့် မင်းဥယျာဉ်အရောက် ကြွလာပြီးသော် ဥယျာဉ်အနီး၌ သူငယ်တယောက် ထင်းခွေရင်း ရှေးဖော်ပြရာပါ သီချင်းကို ထပ်တလဲလဲ သီဆိုသံကြား၍ ထိုသူငယ်အား သောဏကပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အရှင်မြတ်က အဖြေဂါထာ ကဗျာသီချင်းတုံ့ကို သင်ကြားပေးလေသည်။
ထိုသူငယ်သည် အရိန္ဒမမင်းထံသို့ သွားရောက်၍ အဖြေဂါထာကဗျာသီချင်းတုံ့ကို လျှောက်ဆိုသဖြင့် စစ်အင်္ဂါ ၄-ပါးနှင့်တကွ အရိန္ဒမမင်း ဥယျာဉ်တွင်းသို့လာရောက်ခါ သောဏက ပစ္စေကဗုဒ္ဓါကို ရှိခိုးပြီး ကိုယ်တိုင်က ကိလေသာသမား ဖြစ်ရကား...၊ အရှင်သောဏက ပစ္စေကဗုဒ္ဓါကိုပင် အထီးကျန်ကပ္ပါး ဆင်းရဲသား တယောက်ဟု အထင်သေးခါ “ကပဏော ဝတာယံ ဘိက္ခု”- အစရှိသော ဂါထာဖြင့် ရှုတ်ချစကား ပြောကြားလတ်သည်တွင်၊ အရှင်သောဏက ပစ္စေကဗုဒ္ဓါက “အရိယမဂ်တရားကို နာမကာယဖြင့် တွေ့ထိခံစားလျက်ရှိသူသည် အထီးကျန်ကပ္ပါး ဆင်းရဲသား မဟုတ်ကြောင်းနှင့် တရားလက်လွတ် မတရားကို ကျင့်သောသူမှသာ အထီးကျန်ကပ္ပါး ဆင်းရဲသားဖြစ်သည့်ပြင် ထိုသူမျိုးမှာ ကိုယ်တိုင်က သူယုတ်မာဖြစ်၍ သူယုတ်မာများ၏ အားထားခိုကိုးရာ အယုတ်တမာကြီးဖြစ်ကြောင်း” ပြန်လည်ချေပ မိန့်ကြားတော်မူလေသည်။
(ခဲ)
ထိုအခါ အရိန္ဒမမင်းက “အရိန္ဒမောတိ မေ နာမံ- အစရှိသော ဂါထာဖြင့် မိမိအမည်မှာ အရိန္ဒမမည်ကြောင်း၊ ကာသိမင်းဟူ၍ ဗိုလ်လူအပေါင်း သိကြကြောင်း- ဖော်ပြ၍ ဤမင်းဥယျာဉ်အတွင်း ရောက်တော်မူသော အရှင်ဘုရားအား ချမ်းသာစွာ အိပ်နေရခြင်း ရှိပါ၏လော”ဟု မေးမြန်း လျှောက်ထားသည်တွင်..
သောဏက ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အရှင်မြတ်က ရှစ်ဂါထာ ရွတ်ကြား၍ သမဏဘဒြ = ရဟန်းတို့၏ ကောင်းမြတ်မင်္ဂလာ ချမ်းသာတရား ရှစ်ပါးတို့ကို ဟောတော်မူလေသည်။ ထိုသမဏဘဒြတရား ရှစ်ပါးကား..
၁။ သဒါပိ ဘဒြမဓနဿ၊ အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော။
တေသံ ကောဋ္ဌေ ဩပေန္တိ၊ န ကုမ္ဘိံ န ကဠောပိယံ။
ပရနိဋ္ဌိတမေသာနာ၊ တေန ယာပေန္တိ သုဗ္ဗတာ။
မြတ်သောမင်းကြီး... အိမ်ရာမထောင် ရဟန်းဘောင်သို့ ကပ်ရောက်လျက် ကြောင့်ကြကင်းသော ရဟန်းအား (ဤသင်၏ ဥယျာဉ်မှာ ဤအခါမှာသာမဟုတ်) နေရာတိုင်း အခါတိုင်းမှာပင် ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ ချမ်းသာတရား ဖြစ်ပွါးလျက် ရှိပေသည်၊ မြတ်သောမင်းကြီး.. ထိုရဟန်းတော်များမှာ (လူများကဲ့သို့ နေ့ရှည်ရက်လျား လောဘပွါးအောင်) ကျီကြထဲ၌ဖြစ်စေ အိုးထဲ ခြင်းထဲ၌ဖြစ်စေ ဥစ္စာစပါးကို မသိုမှီး မသိမ်းဆည်းအပ်ပေ။ ဒါယကာတို့အိမ်၌ ကျက်ပြီးသော အာဟာရကိုသာ အရိယာတို့၏ ရှာမှီးခြင်းဖြင့် ရှာမှီး၍ရသော ဆွမ်းဖြင့်သာ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဆင်ခြင်သုံးစွဲ၍ မျှတကြကုန်သည်။ (ဤဂါထာဖြင့် ဥစ္စာစပါး သိမ်းဆည်းမှု မရှိခြင်းဟူသော သမဏဘဒြ သမဏသုခကို ပြသည်။)
၂။ ဒုတိယမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ၊ အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော။
အနဝဇ္ဇပိဏ္ဍော ဘောတ္တဗ္ဗော၊ န စ ကောစူပရောဓတိ။
(ဝိနည်းကျမ်း၌လာသော အနေသန = ဆေးကုခြင်းစသည့် မအပ်သော ရှာမှီးခြင်း နှစ်ဆယ့်တပါး၊ မိစ္ဆာဇီ၀ငါးပါးတို့ဖြင့် ရှာမှီး၍ရသော ဆွမ်းမျိုးကို၎င်း၊ ဓမ္မိယလဒ္ဓ = တရားသဖြင့် ရအပ်သော ပစ္စည်းလေးပါးပင် ဖြစ်စေကာမူ ပစ္စဝေက္ခဏာ မဆင်ခြင်ပဲ သုံးဆောင်အပ်သော်၎င်း၊ ထိုကဲ့သို့သော ဆွမ်းမျိုးကို သာဝဇ္ဇပိဏ္ဍ = အပြစ်ရှိသောဆွမ်းဟု ခေါ်ဆိုသည်။)
မြတ်သောမင်းကြီး… ရဟန်းကောင်း ရဟန်းမြတ်သည် တရားသဖြင့် ရအပ်သော ဆွမ်းကို ပစ္စဝေက္ခဏာတင် ဆင်ခြင်၍ အပြစ်ကင်းသော
(ခေါ)
သုံးဆောင်ခြင်းမျိုးဖြင့် သုံးဆောင်အပ်ပေ၏။ ယင်းသို့ အပြစ်ကင်းသော ဆွမ်းကို အပြစ်ကင်းသော သုံးဆောင်ခြင်းမျိုးဖြင့် သုံးဆောင်သော ရဟန်းမြတ်အား တစုံတခုသော ကိလေသာမျှ မနှိပ်စက်နိုင်။ ယင်းသို့ အပြစ်ကင်းသောဆွမ်းကို အပြစ်ကင်းအောင် သုံးဆောင်သဖြင့် ကိလေသာအနှိပ်စက် မခံရခြင်းသည် တောင့်တမှု ကြောင့်ကြမှု ကင်းငြိမ်းသော ရဟန်းတော်၏ ဒုတိယမြောက် ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ ချမ်းသာတရား ဖြစ်ပေသည်။ (ဤဂါထာဖြင့် အပြစ်ကင်းသောဆွမ်းကို ရှာမှီးသုံးဆောင်ခြင်းဟူသော သမဏဘဒြ သမဏသုခတရားကို ပြသည်။)
၃။ တတိယမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ၊ အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော။
နိဗ္ဗုတော ပိဏ္ဍော ဘောတ္တဗ္ဗော၊ န စ ကောစူပရောဓတိ။
(တရားသဖြင့် ဖြစ်ပေါ်ရရှိပြီးလျှင် ပစ္စဝေက္ခဏာတင် ဆင်ခြင်၍ သုံးအပ်သော ပုထုဇန်၏ ဆွမ်းသည်လည်း နိဗ္ဗုတ = အေးပြီးသောဆွမ်း မည်သည်။ ဧကန်မုချအားဖြင့်ကား ရဟန္တာ၏ ဆွမ်းမှသာ နိဗ္ဗုတ = အေးပြီးသောဆွမ်း ဖြစ်သည်။)
မြတ်သောမင်းကြီး.. ရဟန်းကောင်း ရဟန်းမြတ်သည် အေးငြိမ်းပြီးသော ဆွမ်းကိုသာ သုံးဆောင်ရ၏၊ ယင်းသို့ သုံးဆောင်ခြင်းကြောင့် တစုံတခုသော ကိလေသာမျှ မနှိပ်စက်နိုင်။ ယင်းသို့ အေးပြီးသောဆွမ်းကို သုံးဆောင်ခြင်း၊ သုံးဆောင်သဖြင့် ကိလေသာ အနှိပ်စက်မခံရခြင်းသည် တောင့်တမှု ကြောင့်ကြမှု ကင်းငြိမ်းသော ရဟန်းတော်၏ တတိယမြောက် ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ ချမ်းသာတရား ဖြစ်ပေသည်။ (ဤဂါထာဖြင့် အေးပြီးသောဆွမ်းကိုသာ ဘုဉ်းပေး သုံးဆောင်ခြင်းဟူသော သမဏဘဒြ သမဏသုခကို ပြသည်။)
၄။ စတုတ္ထမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ၊ အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော။
မုတ္တဿ ရဋ္ဌေ စရတော၊ သင်္ဂေါ ယဿ န ဝိဇ္ဇတိ။
မြတ်သောမင်းကြီး… ပစ္စည်းလေးပါး ဒါယကာတို့အပေါ်၌ ငြိတွယ်တပ်မက်ခြင်း လွတ်ကင်းလျက် မြို့ရွာအရပ်ဝယ် လှည့်လည်ကျက်စားသော ရဟန်းကောင်းအား ရာဂတည်းဟူသော ငြိတွယ်ခြင်း၊ ဒေါသတည်းဟူသော ငြိတွယ်ခြင်းစသည် မရှိနိုင်၊ (ဆူး၏ ငြိတွယ်ခြင်းကဲ့သို့ အာရုံ၌ ထိပါး ပြစ်မှားသောအားဖြင့် ငြိတွယ်ခြင်းကို ဒေါသငြိတွယ်ခြင်း = ဒေါသသင်္ဂဟု ခေါ်သည်။) ယင်းသို့ ငြိတွယ်ခြင်း ကင်းမှုသည် တောင့်တခြင်း ကြောင့်ကြခြင်းကင်းသော ရဟန်းတော်၏
(ခေါ်)
စတုတ္ထမြောက် ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ ချမ်းသာတရား ဖြစ်ပေသည်။ (ဤဂါထာဖြင့် ဒါယကာ ဒါယိကာမတို့အပေါ်ဝယ် တွယ်တာမှုကင်းခြင်း ဒါယကာ ဒါယိကာမတို့နှင့် ထွေးရောယှက်တင် မနေခြင်းဟူသော သမဏဘဒြ သမဏသုခကို ပြသည်။)
၅။ ပဉ္စမမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ၊ အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော။
နဂရမှိ ဍယှမာနမှိ၊ နာဿ ကိဉ္စိ အဍယှထ။
မြတ်သောမင်းကြီး… (အကြင်ရဟန်းသည် ပရိက္ခရာများစွာရှိသဖြင့် ငါ၏ပရိက္ခရာများကို ခိုးသူတို့ မခိုးစေကုန်လင့်ဟု အကြံပြုပြီးလျှင် ပိုလျှံနေသော ပရိက္ခရာများကို ရင်းနှီးရာ ဒါယကာတို့အိမ်သို့ အပ်နှံထားတတ်သည်။ ထိုရဟန်းမှာ နောက်အခါ၌ မြို့ရွာအတွင်း ဤမည်သော ဒါယကာ့အိမ် မီးလောင်သတဲ့ဟူသော သတင်းစကားကို ကြားရလျှင် စိုးရိမ်ပင်ပန်း နွမ်းနယ်ရ၏။ ထိုသို့သော ရဟန်းအား ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ ချမ်းသာမှု မရှိနိုင်ချေ။) အကြင်ရဟန်းသည်ကား (တောင်ပံသာလျှင် ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာရှိသော ငှက်မှာ သွားလေရာရာ ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာ တောင်ပံသည် လိုက်ပါသကဲ့သို့) ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာဟူ၍ ကိုယ်၌ငြိတွယ် သုံးဆောင်နေဆဲဖြစ်သော ပရိက္ခရာသာ ရှိ၏။ ထိုသို့သောရဟန်းအား မြို့ရွာကို မီးလောင်အပ်သော်လည်း တစုံတခုကိုမျှ အလောင်မခံရ။ ထိုသို့ မီးအလောင်မခံရခြင်းသည်လည်း ရဟန်းတော်၏ ပဉ္စမမြောက် ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ ချမ်းသာတရား ဖြစ်ပေသည်။ (ဤဂါထာဖြင့် မီးအလောင်မခံရခြင်းဟူသော သမဏဘဒြ သမဏသုခကို ပြသည်။)
၆။ ဆဋ္ဌမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ၊ အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော။
ရဋ္ဌေ ဝိလုမ္ပမာနမှိ၊ နာဿ ကိဉ္စိ အဟီရထ။
မြတ်သောမင်းကြီး... ခိုးသူတို့ ပုန်ကန်၍ မြို့ရွာကိုလုယက် တိုက်ဖျက်အပ်သောအခါ (ပရိက္ခရာ အပိုများသော ရဟန်းတို့၏ မြို့ရွာတွင်းရှိ ပရိက္ခရာတို့ကို ခိုးယူလုယက် အတိုက်အဖျက်ခံရသဖြင့် ထိုသို့သော ရဟန်းတို့အား ဘဒြတရား မရှိငြားလည်း) ငါကဲ့သို့ပင် ကိုယ်တွင်ငြိကပ်သည့် ရှစ်ရပ်ပရိက္ခရာသာ ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာရှိသော ရဟန်း၏မူ တစုံတခုကိုမျှ ခိုးသူတို့ မလုယူအပ်ပေ။ ဤသည်ကား ပစ္စည်းဥစ္စာ သိမ်းဆည်းမှုမရှိသော ရဟန်း၏ ဆဋ္ဌမြောက် ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ ချမ်းသာတရား ဖြစ်ပေသည်။ (ဤဂါထာဖြင့် ခိုးသူဘေးမှ စိတ်အေးရခြင်းဟူသော သမဏဘဒြ သမဏသုခကို ပြသည်။)
(ခံ)
၇။ သတ္တမမ္ပိ ဘဒြမဓနေဿ၊ အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော။
စောရေဟိ ရက္ခိတံ မဂ္ဂံ၊ ယေ စညေ ပရိပန္ထိကာ။
ပတ္တစီဝရမာဒါယ၊ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆတိ သုဗ္ဗတော။
မြတ်သောမင်းကြီး.. ပရိက္ခရာရှစ်ပါးသာ ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာရှိသော ရဟန်းသည် ခိုးသူတို့ စောင့်နေသောလမ်း ကင်းအရာရှိတို့ စောင့်ကြပ်သောလမ်းကို အစစ်အဆေး အမေးအမြန်း အဖမ်းမခံရပဲ သပိတ်သင်္ကန်းကိုယူ၍ ချမ်းသာစွာ သွားနိုင်၏။ ဤသည်လည်း ရဟန်း၏ သတ္တမမြောက် ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ ချမ်းသာတရား ဖြစ်ပေသည်။ (ဤဂါထာဖြင့် ခိုးသူများ ကင်းအရာရှိများ စောင့်နေသော လမ်း၌သော်လည်း ဘေးကင်းစွာ သွားနိုင်ခြင်းဟူသော သမဏဘဒြ သမဏသုခကို ပြသည်။)
၈။ အဋ္ဌမမ္ပိ ဘဒြမဓနေဿ၊ အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော။
ယံ ယံ ဒိသံ ပက္ကမတိ၊ အနပေက္ခောဝ ဂစ္ဆတိ။
မြတ်သောမင်းကြီး… ကိုယ်ဝယ်ငြိကပ်သည့် ရှစ်ရပ်သော ပရိက္ခရာသာ ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာရှိသော ရဟန်းသည် မိမိအလိုရှိရာအရပ်သို့ (နေရာဟောင်း၌) မငဲ့မကွက် ပြန်နစ်၍မျှမကြည့်ပဲ သွားနိုင်၏။ ထိုသို့ သွားနိုင်ခြင်းသည်လည်း ဥစ္စာပစ္စည်း သိမ်းဆည်းခြင်းမရှိသော ရဟန်း၏ အဋ္ဌမမြောက် ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ ချမ်းသာတရား ဖြစ်ပေသည်။ (ဤဂါထာဖြင့် နေရာဟောင်းကို မငဲ့ကွက်ပဲ အရပ်တပါး သွားနိုင်ခြင်းဟူသော သမဏဘဒြ သမဏသုခကို ပြသည်။)
ဤသို့-
သမဏဘဒြတရားတို့ကို သောဏက ပစ္စေကဗုဒ္ဓါအရှင်မြတ် ဟောတော်မူနေစဉ်မှာပင် စကားဖြတ်၍ အရိန္ဒမမင်းက “သမဏဘဒြတရားများကို အရှင်ဘုရား ချီးမွမ်း ဟောကြားတော်မူစေကာမူ တပည့်တော်မှာ ကာမဂုဏ်၌ တပ်မက်သူပီပီ လိုက်နာနိုင်မည်မဟုတ်ပါ၊ တပည့်တော်ကား လူ၌ဖြစ်သော ကာမဂုဏ် နတ်၌ဖြစ်သော ကာမဂုဏ်တို့ကို နှစ်သက်မြတ်နိုးလှပါသည်။ အဘယ်သို့သော အကြောင်း နည်းလမ်းကောင်းဖြင့် လူဘဝ နတ်ဘဝတို့ကို ရနိုင်ပါမည်နည်း”ဟု မေးမြန်းသောအခါ၊ သောဏက ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အရှင်မြတ်က ကာမ၌ တပ်မက်သူတို့ ဒုဂ္ဂတိသို့ လားရကြောင်း၊ ကာမကိုပယ်နိုင်မှ ဒုဂ္ဂတိသို့ မလားရကြောင်းနှင့် မြစ်လယ်ကျော မျော၍လာသော ဆင်သေကိုစီး အလွန်ကြီးဝမ်းမြောက်ခါ
(ခါး)
သမုဒြာအတွင်း သက်ရောက်၍ ထောက်တည်ရာမရ ပျက်စီးပြုန်းတီးရသော ကျီးငှက်ကို ဥပမာပြ၍ ကာမဂုဏ်၌ အပြစ်တရား ဟောကြားတော်မူပြီး ကောင်းကင်ခရီးဖြင့် သောဏက ပစ္စေကဗုဒ္ဓါအရှင်မြတ် ပြန်ကြွတော်မူသည်။
အရိန္ဒမမင်းသည်လည်း သတိသံဝေဂ ကြီးစွာရ၍ သားကြီး ဒီဃာဝုအား ထီးနန်းအရိုက်အရာ လွှဲအပ်ပြီးလျှင် ဟိမဝန္တာသို့ဝင်၍ ရသေ့ရဟန်းပြုပြီး သစ်သီးအာဟာရဖြင့် မျှတတော်မူခါ ဗြဟ္မဝိဟာရ ဈာန်တရား ပွါးများအားထုတ်၍ ဗြဟ္မာပြည်သို့ လားရောက်တော်မူလေသည်။
သမဏသုခ (၈)ပါး
၁။ ဥစ္စာစပါး၊ သိမ်းမထား၊ ရှေ့ဖျားသမဏ မြတ်သုခ။
၂။ အပြစ်ကင်းကွာ၊ ဆွမ်းကိုရှာ၊ ဤမှာသမဏ မြတ်သုခ။
၃။ ဆင်ခြင်ဉာဏ်ရှေး၊ ဆွမ်းတော်အေး၊ ဘုဉ်းပေးသမဏ မြတ်သုခ။
၄။ ပြည်ပိုင်စိုးမင်း၊ တုတ်ခွန်ညှဉ်း၊ လွတ်ကင်းသမဏ မြတ်သုခ။
၅။ အဆောက်အဦ၊ ငါ့ဟာဟူ၍၊ လူနှယ်နှိုင်းစက်၊ မတပ်မက်၊ မှတ်ချက်သမဏ မြတ်သုခ။
၆။ ခိုးသူလုယက်၊ ဘေးနှိပ်စက်၊ လွတ်ထွက်သမဏ မြတ်သုခ။
၇။ မှူးမတ်စိုးမင်း၊ ရောယှက်ကင်း၊ ငြိမ်းခြင်းသမဏ မြတ်သုခ။
၈။ လေးမျက်နှာရပ်၊ မတားအပ်၊ လွတ်လပ်သမဏ မြတ်သုခ။
(ဤသမဏသုခရှစ်ပါးနှင့် သမဏဘဒြတရား ရှစ်ပါးတို့မှာ တူသည်သာ များလှ၏။ တိုက်ဆိုင်၍ ကြည့်လေ။)
**********
စာမျက်နှာ (၅၁)လာ လူဝတ်ပုဆိုးအပြစ် (၉)ပါးကား-
၁။ ဝတ်ရုံခဲ့ရင်း ပုဆိုး၏ အဖိုးများစွာ ထိုက်တန်ခြင်းသည် အပြစ်တပါး၊
၂။ ရက်လုပ်တတ်သူ သူတပါးတို့နှင့် ဆက်စပ်မှ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ခြင်းသည် အပြစ်တပါး၊
၃။ သုံးစွဲသောအခါ မြန်မြန် ညစ်နွမ်းလွယ်ခြင်းသည် အပြစ်တပါး၊ (ညစ်နွမ်းသဖြင့် ခဏခဏ လျှော်ရ ဆိုးရသည်။)
၄။ ခဏခဏ လျှော်ရ ဆိုးရသဖြင့် မြန်မြန် ဆွေးမြည့်လွယ်ခြင်းသည် အပြစ်တပါး၊ (ဆွေးမြည့်သော အဝတ်ကို ခဏခဏ ချုပ်ရ ဖာထေးရသည်။)
၅။ တဖန် ရှာမှီး၍ ရခဲ ဖြစ်ခဲခြင်းသည် အပြစ်တပါး၊
(ဂ)
၆။ ရှင်ရသေ့အဖြစ်နှင့် မသင့်မလျော် မလျောက်ပတ်ခြင်းသည် အပြစ်တပါး၊
၇။ ရန်သူတို့နှင့် ဆက်ဆံနေခြင်းသည် အပြစ်တပါး၊ (လူဝတ်ကို ရန်သူတို့ လိုချင်ကြသဖြင့် ရန်သူတို့မယူနိုင်အောင် လုံခြုံအောင် စောင့်ရှောက်ရပေသည်။)
၈။ ဝတ်ရုံသုံးစွဲသူ၏အဖို့ ပလွှားပျူငှါ တန်းဆာဆင်စရာ ဖြစ်ခြင်းသည် အပြစ်တပါး၊
၉။ မဝတ်ပဲ ယူ၍ သွားပြန်ကလည်း ပခုံးထမ်းစရာ ဝန်ပို၍ အလိုကြီးရာရောက်ခြင်းသည် အပြစ်တပါး-
ဤအပြစ် (၉)ပါးကို ဆုတောင်းခဏ်းပျို့၌-
ဗိဿာထောင်စပ်၊ ဖိုးသိန်းခပ်သည်၊ ပြူလှပ်ရဲရဲ၊ ဤဝတ်လဲကား၊ ရခဲငါ့အား၊ အဖိုးခါးခဲ့…။ ထူးခြားမသိ၊ ဝတ်ဘိတုံမူ၊ ပြိန်းဖျင်းလူနှင့်၊ အင်တူတပြေး၊ များမဝေးခဲ့...။ ကိုယ်ကြေးညှီငေါက်၊ ဝတ်လတ်မြောက်သော်၊ အစောက်မတည်၊ တာမရှည်လျှင်၊ အညစ်မြင်ခဲ့...။ ဝင်သည်အထည်း၊ အဝတ်နည်းကို၊ ညစ်မည်းစနိုး၊ အဆိုးလည်းသ၊ ဖွပ်ရသောအား၊ ဆိုးနယ်များ၍၊ ရဲရှားပေါက်ပြပ်၊ စုတ်သည်ဖြစ်လည်း၊ အသစ်တည်းတွ၊ စပ်ဟပ်ရခဲ့...။ လုံ့လယှဉ်ယှဉ်၊ အဝတ်ပျဉ်ဟု၊ ရှာမှီးပြုလည်း၊ ရမှုခဲယဉ်း၊ နှလုံးကျည်းခဲ့…။ မချဉ်းမစေ့၊ ရသေ့မည်သည်၊ ဝါချည်အမျိုး၊ ပုဆိုးသင်္ကန်း၊ မရာလွန်းခဲ့…။ ရှင်မှန်းမကြဉ်၊ လူစိမ်းချဉ်တို့၊ ဝတ်စဉ်ဆဲဆဲ၊ ချွတ်လဲလေလိ၊ သင်္ကာရှိလျက်၊ မိမိကိုယ်ထံ၊ ဝတ်ချင်ရွံ့လည်း၊ ထားနှံမြဲကြောင်း၊ စောင့်ရရှောင်းခဲ့...။ အကောင်းဝတ်စား၊ သုံးစွဲငြားလည်း၊ ပလွှားပျူငှါ၊ တန်းဆာဆင်မှု၊ ယောင်ပြုသန်လွင်၊ မူသည်ထင်ခဲ့...။ ကိုယ်တွင်မဝတ်၊ အမြတ်စတေ၊ ထားတုံချေလည်း၊ မခြေဝတ်ကြွင်း၊ တငင်းငင်းလျှင်၊ ရှင်းရှင်းလိုလွန့်၊ မကွန့်စသာ၊ ကြီးစွာအလို၊ ရှင်ဝန်သိုဟု၊ ထိုထိုသသူ၊ သူတော်လူတို့၊ ဟူလေရာရှောင်း၊ ကဲ့ရဲ့ကောင်းခဲ့...။
ဟူ၍ ပိုဒ်ရေ (၈၂)၌ စပ်ဆိုသည်။
အဖိုးကြီးမြင့်၊ သူနှင့်စပ်သွယ်၊ ညစ်နွမ်းလွယ်၏၊ ဆွေးလွယ်တရပ်၊ ခဲကပ်ဖြစ်ခွင့်၊ ရှင်နှင့်မလျောက်၊ များမြောက်ဘေးရန်၊ သုံးပြန်ဝိဘူ၊ ဆောင်မူဝန်ပို၊ အလိုကြီးခြင်း- ဤကိုးသင်း မှတ်လျှင်းလူဝတ် အပြစ်တည်း။
**********
(ဂါ)
လျှော်တေသင်္ကန်း၏ ဂုဏ်ကျေးဇူး (၁၂)ပါးကား-
၁။ အဖိုးနည်း၍ ကောင်းမွန်ပြီးလျှင် ရှင်ရသေ့တို့နှင့် အပ်စပ်ခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၂။ မိမိလက်ဖြင့် ပြုလုပ်နိုင်ခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၃။ သုံးဆောင်ရာမှာ ဖြည်းဖြည်းသာ ညစ်နွမ်း၍ လျှော်သောအခါ ကိစ္စကျယ်ဝန်းမှု မရှိခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၄။ သုံးဆောင်သဖြင့် ဆွေးသွားသော်လည်း ချုပ်စပ် ဖာထေးနေဖွယ်မရှိ စွန့်ပစ်လိုက်ရုံသာ ဖြစ်ခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးကပါး၊
၅။ တဖန် အသစ်ရအောင် ရှာသောအခါ အလွယ်တကူရအောင် ပြုလုပ်နိုင်ခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၆။ ရှင်ရသေ့အဖြစ်နှင့် လျောက်ပတ် သင့်လျော်ခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၇။ ရန်သူလူဆိုးတို့၏ အသုံးအဆောင် မဟုတ်ခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၈။ သုံးဆောင်သောသူမှာ တန်းဆာဆင်ရာ မရောက်ခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၉။ ဝတ်ရုံဆောင်ယူရာ၌ ပေါ့ပါးခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၁၀။ သင်္ကန်းပစ္စည်း၌ အလိုနည်းခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၁၁။ လျှော်ကို ထုလျှင် တေလျှင်ပင် လျှော်တေသင်္ကန်း ဖြစ်နိုင်သဖြင့် လျှော်တေသင်္ကန်း ဖြစ်ပေါ်စေခြင်း၌ တရားနှင့်ညီ၍ အပြစ်မရှိခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး၊
၁၂။ လျှော်တေသင်္ကန်း ပျောက်ဆုံး ပျက်စီးသွားသော်လည်း ငဲ့ကွက်နှမြော နေဘို့ မရှိခြင်းသည် ဂုဏ်ကျေးဇူးတပါး-
ဤ (၁၂)ပါးတို့ပင်တည်း။ ဆုတောင်းခဏ်း ပိုဒ်ရေ (၈၄)၌ အဓိပ္ပါယ် အကျယ်ပါသည်။
လျှော်တေသင်္ကန်း
လျှော်တေသင်္ကန်းဟူသည်မှာ… ဖြူဆံမြက်ကို အမျှင်အမျှင်ဆုတ်၍ ဆက်စပ်ထုံးဖွဲ့ကာ ဝတ်ရုံစရာ ပြုလုပ်အပ်သော သင်္ကန်းပင်ဖြစ်သည်။ (ဤကား အဋ္ဌသာလိနီ အဋ္ဌကထာ၌ လာသောအတိုင်း ဆိုခြင်းဖြစ်သည်။)
(ဂိ)
ကဗျာ့ပါရဂူ ဖြစ်တော်မူသော အရှင်မဟာသီလဝံသကမူကား ဆုတောင်းခဏ်းပျို့ ပိုဒ်ရေ(၈၃)၌-
ချုပ်တွဲချောမော၊ ဖြူဆံကြောတိ၊ ကုန်းစောလည်းတိမ်၊ ကျစ်ကာလိမ်သည်၊ မွေ့သိမ်တေဆန်း၊ လျှော်နားစွန်းကို၊ သင်္ကန်းသင်းပိုင်၊ မှတ်၍ကိုင်ပြီး-
ဟူ၍ စပ်ဆိုသည်။ ဤလင်္ကာအရ ဖြူဆံမြက်တို့ကို အမျှင်အမျှင်ဆုတ်၍ ဆက်စပ်ထားရုံမျှ ကိစ္စမပြီးသေး၊ ချောမော သိမ်မွေ့အောင် ထုတေ၍ ပေးရသေးသည်။ သို့ဖြစ်၍ “လျှော်တေ”ဟု ခေါ်ကြောင်းကို ပြဆို၏။
ထိုလျှော်တေသင်္ကန်းကို ပါဠိလို ဝါကစီရဟူ၍၎င်း, ဝက္ကလဟူ၍၎င်း တိရီဋကဟူ၍၎င်း ခေါ်ဆို၏။ ထိုတွင်-
ဝါကစီရသဒ္ဒါ ဟောအပ်သော သင်္ကန်းမှာ အဋ္ဌသာလိနီအဋ္ဌကထာ ဖွင့်သည့်အတိုင်း ဖြူဆံမြက်တို့ကို ပြုလုပ်၍ရသော သင်္ကန်းဖြစ်၍ တိုက်ရိုက် မြန်မာပြန်ဆိုလျှင် “ဖြူဆံမြက်သင်္ကန်း”ဟူ၍ ပြန်ဆိုရမည်ကဲ့သို့ ရှိ၏။ သို့သော် ရှေးဆရာကျော်များ မပြန်ဆိုခဲ့ကြ၊ “လျှော်တေသင်္ကန်း”ဟူ၍သာ ပြန်ဆိုတော်မူခဲ့ကြသည်။
ဝက္ကလနှင့် တိရီဋကဟူသော အမည်နှစ်ခုသည် သစ်ခွံမှရသော လျှော်ဖြင့် ပြုအပ်သော သင်္ကန်းဖြစ်၏၊ ဝက္ကလပုဒ်၌ ဝက္ကသဒ္ဒါသည် သစ်ခွံကိုဟော၏၊ သစ်ခွံဆိုသော်လည်း အပြင်မှ ထူထဲသောအခွံကို မယူရ၊ အတွင်းမှ အသားကို ဖုံးလွှမ်းသော အခွံပါး(လျှော်)ကိုသာ ယူရမည်။ ထိုလျှော်တို့ကို ခွါယူ ချုပ်စပ်ပြီးလျှင် နူးညံ့အောင် ထုတေထားသည့်အတွက် လျှော်တေသင်္ကန်း ခေါ်သည်ဟု မှတ်ယူရာ၏။ ဝါကစီရပုဒ် အရ ““ဖြူဆံမြက်သင်္ကန်း”ဟု အဓိပ္ပါယ်ရှိသော်လည်း ဖြူဆံမြက်ကို ပြုလုပ်သည်ထက် သစ်ပင်မှ လျှော်တို့ကိုယူ၍ ပြုလုပ်သည်က များသောကြောင့် “ဖြူဆံမြက်သင်္ကန်း”ဟု မထင်ရှားပဲ လျှော်တေသင်္ကန်း ဟူ၍သာ ထင်ရှားတော့သည်။ ထိုကြောင့်ပင် ဆုတောင်းခဏ်းပျို့ ပိုဒ်ရေ (၉၁)၌-
တလ္လညှီငှေါက်၊ လူနံ့ဖျောက်၍၊ သစ်ခေါက်လည်းဝတ်၊ လဲချွတ်လူမွေး၊ လူ့ညစ်ကြေးကို၊ လျှော်ဆေးမူထား၊ လူ့ဝတ်စားလည်း၊ ငါ့အား ပယ်ရပြီးသတည်း–
ဟု သစ်ခေါက် လျှော်တေကိုပင် စပ်ဆိုတော်မူသည်။
**********
.(ဂီ)
သစ်သားသုံးခွ
တိဒဏ္ဍ (သို့မဟုတ် တယောသူလီ)ခေါ် သစ်သားသုံးခွမှာ ရသေ့အသုံးအဆောင် တမျိုးပင် ဖြစ်သည်။ ကရားတင်စရာ တုတ်ချောင်းသုံးခုကို ခေါ်သည်။ (တေဒဏ္ဍိကောတိ ကုဏ္ဍိကဋ္ဌပနတ္ထာယ တိဒဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ စရန္တော။ ။တိက၊ တိရီဋိဝစ္ဆဇာတကအဋ္ဌကထာ)။ ။ခြေသုံးချောင်းရှိသော တပင်တိုင်ကလာပ်လည်း ဆိုကြ၏။
**********
ရေကရားနှင့် ထမ်းပိုး
ကုဏ္ဍိကာခေါ်သော ရေကရားမှာ ရသေ့အသုံးအဆောင် ပစ္စည်းတမျိုးပင် ဖြစ်၏။ ခါရိကာဇဟူသော ပါဠိအရာ၌ ရှေးဆရာကြီးများကပင် ခါရိနှင့် ကာဇ အရအတူတူပင်၊ သုံးဌာန၌ကောက်သော ထမ်းပိုးဟူ၍ ဆုံးဖြတ်တော်မူကြသည်လည်း ရှိ၏။ အချို့ဆရာကြီးများကလည်း ခါရိဟူသည် ပွတ်ခုံ (မီးဆုံ)၊ အပ်၊ ယပ်တောင်စသော ရသေ့အသုံးအဆောင်စုကို ခေါ်သည်ဟု ဆိုတော်မူကြသည်။ ဤဆရာကြီးများ၏အလို ခါရိကာဇအရ “ရသေ့ပရိက္ခရာအမျိုးမျိုး ချိတ်စွပ်ထားသော ထမ်းပိုး”ဟု အဓိပ္ပါယ် ပြန်ဆိုရပေမည်။
ဆုတောင်းခဏ်းပျို့ဆရာ အရှင်မဟာသီလဝံသ အလိုအားဖြင့် ခါရိဟူသော ပါဠိကို ပြာစစ်ဟု မြန်မာပြန်ဆိုရမည်။ ပြာစစ်ဟူသည်မှာလည်း အိမ်ဗူးပင် ဖြစ်သည်ဟု ပြဆိုလိုသောကြောင့် “ပြာစစ်အိမ်ဗူး”ဟု ပိုဒ်ရေ (၆၆)၌ စပ်ဆိုသည်။ အိမ်ဗူးဟူသည် ယခုကာလ ရေနွေးဗူးများကဲ့သို့ ရေထည့်၍ သောက်သုံးသော ဗူးအုံပင်ဖြစ်သည်။
**********
အဇိနစမ္မ = သစ်နက်ရေ
“အဇိနစမ္မခေါ်သော ခွါနှင့်တကွသော သားကောင်အရေ”သည်လည်း ရသေ့အသုံးအဆောင် တပါးပင်ဖြစ်၏။ အနည်းငယ် စိစစ်ပြဆိုဦးအံ့..၊
ဤ အဇိနစမ္မဟူသော ပါဠိကို ရှေးဆရာတော်များက “သစ်နက်ရေ”ဟူ၍ တညီတညွတ်တည်း မြန်မာပြန်ဆိုတော်မူကြ၏။ ဤသို့ ပြန်ဆိုသည့်အတွက် တကောင်လုံး အသွေးအရောင် မည်းနက်သော သစ်ကို “သစ်နက်” ခေါ်သည်ဟု အများပင် ယူမှတ်ကြ၏။ မဂဓအဘိဓာန် ဂါထာအမှတ် (၆၁၁)၌ (သဒ္ဒူလော ဒီပိနီရိတော ဟူ၍) ကျားသစ်ဟောသဒ္ဒါ သဒ္ဒူလ, ဒီပိ နှစ်မျိုးလာ၏။ အဇိနသဒ္ဒါ ကျားသစ်ဟော မလာ။ အမရကောသ အဘိဓာန် (၁၇-ဝဂ်၊ ၄၇-ဂါထာ)၌ အဇိနသဒ္ဒါ သားရေဟောအဖြစ်ဖြင့် စမ္မနှင့် ပရိယာယ်တူ လာသည်။ ဤ အမရကောသအဆိုကို သတိပြုရာ၏။
(ဂု)
အဋ္ဌသာလိနီ အစရှိသော အဋ္ဌကထာတို့၌ “ပုန္နာဂပုပ္ဖသန္ထရသဒိသံ သခုရံ အဇိနစမ္မံ”ဟူ၍ လာရာဝယ်၊ “ပုန်းညက်ပန်းအခင်း အဆင်းအရောင်နှင့်တူသော ခွါနှင့်တကွသော သစ်နက်ရေ”ဟု မြန်မာပြန်ဆိုကြ၏။ဤစကားရပ်၌- သခုရံ = ခွါနှင့်တကွသောဟု ဆိုထားသဖြင့် သားကောင်၏ အရေဖြစ်ကြောင်း သိရ၏။ ပုန်းညက်ပန်းအခင်းနှင့် တူသည်ဟု ပြဆိုရာ၌ အရောင်အားဖြင့် ပုန်းညက်ပန်းအခင်း၏ အသွေးအရောင်နှင့် တူသည်ဟု ပြဆိုလိုသလော၊ သို့မဟုတ် နူးညံ့သိမ်မွေ့ခြင်းအားဖြင့် တူသည်ဟု ပြဆိုလိုသလောဟု တွေးတောရန်ရှိ၏။ ပုန်းညက်ပန်းသည် အခြားပန်းများထက် ထူးကဲ၍ နူးညံ့သိမ်မွေ့ခြင်း မရှိကြောင်းကို အများသိပြီး ဖြစ်သောကြောင့် နူးညံ့သိမ်မွေ့ပုံချင်း တူသည်ကို ပြဆိုလိုသော ဥပမာမဟုတ်၊ အသွေးအရောင်ချင်း တူသည်ကိုသာ ပြဆိုလိုသော ဥပမာဖြစ်သည်ဟု ယူဆသင့်၏။ ထိုသို့ အသွေးအရောင်ချင်း တူသည်ကို ပြဆိုသော ဥပမာဖြစ်ကလည်း “သစ်နက်”မဟုတ်ကြောင်း သိသာ၏။
မုံရွေး ဇေတဝန်ဆရာတော်ဘုရားကမူ… “ပုန်းညက်ပန်းအခင်းနှင့် တူသောဟူသော စကားမှာ သစ်နက်ရေ၏ အသွေးအရောင်ကို ပြဆိုသော ဥပမာမဟုတ်၊ ယခုကာလ အများသိနေကြသော သစ်ပြောက်ရေကိုလည်း ရသေ့ရဟန်းများ သုံးအပ်သည်ဟု ပြလိုသောကြောင့် သစ်ပြောက်ကို နှိုင်းခိုင်းဖော်ပြသော ဥပမာဖြစ်သည်”ဟု ပြဆိုတော်မူ၏။
အဇိနဟူသော ပါဠိကို ရှေးဆရာ့ ဆရာကြီးများက “သစ်နက်”ဟု မြန်မာ ပြန်ဆိုခဲ့ခြင်းကြောင့် မည်းနက်သော အသွေးအရောင်ရှိသော သစ်တမျိုး ရှိသေးသကဲ့သို့ ဖြစ်နေ၏။ မဂဓအဘိဓာန်မှာ အသွေးအရောင် မခွဲပြပဲ သစ်သတ္တဝါဟူသမျှကို ဒီပိဟူ၍၎င်း သဒ္ဒူလဟူ၍၎င်း ခေါ်၏။ အဇိနမှာ စမ္မနှင့် ပရိယာယ်တူ၏၊ အရေဟောပါဠိ ဖြစ်သည်။ ထိုကြောင့် “အဇိနမှိ ဟညတေ ဒီပိ”ဟု ဇနကဇာတက သုဝဏ္ဏသာမ ဇာတကတို့၌ ဟောတော်မူသည်။ ဇနကဇာတကဋ္ဌကထာ၌လည်း “အဇိနမှီတိ စမ္မတ္ထာယ စမ္မကာရဏာ”ဟူ၍ အဇိနကို စမ္မပရိယာယ်ဖြင့် လှယ်၍ ဖွင့်ပြသည်။
ဗုဒ္ဓဝင်ပါဠိတော်၌လည်း- “ကေသေ မုဉ္စိတွာဟံ တတ္ထ၊ ဝါကစီရဉ္စ စမ္မကံ”ဟူ၍ ရှင်သုမေဓာသည် ဒီပင်္ကရာ ဘုရားရှေ့မှောက် ကျောက်စစ်တံတား ခင်းထားကြည်ဖြူ လှူခါနီးအခါ၌ ဆံပင်ကိုဖြည်ပြီးလျှင် လျှော်တေသင်္ကန်းနှင့် သားရေကို ရွှံ့ဗွက်ပေါ်၌ ဖြန့်ခင်းကြောင်းကို ဟောတော်မူသည်။ ဤပါဠိတော်၌လာသော စမ္မက = (သားရေ)ဟူသည် ဝိသုကြုံနတ်သား ဖန်ဆင်းခဲ့သော အဇိနစမ္မပင် ဖြစ်သည်။
(ဂူ)
ဆိုအပ်ပြီးသော အကြောင်းအရာတို့ကို ထောက်၍ အဇိနစမ္မဟူသည် (လက်သည်း ခြေသည်းရှိသော ကျားမျိုး သစ်မျိုး ကြောင်မျိုး မဟုတ်) သခုရံ = ခွါနှင့် တကွသောဟူသော ဝိသေသနကို ထောက်၍ ကျွဲ နွား မြင်းများကဲ့သို့ ခွါရှိသော သတ္တဝါ၏ အရေသာ ဖြစ်သည်။ ထိုအရေမှာလည်း အဆင်းအားဖြင့် အဋ္ဌသာလိနီအဋ္ဌကထာ၌ ပြသည့်အတိုင်း ပုန်းညက်ပန်းအခင်း၏ အဆင်းနှင့် တူသည်။ အတွေ့အထိမှာလည်း အလွန်နူးညံ့သိမ်မွေ့လှ၏။ ဤသတ္တဝါမျိုးသည် ဧဏီမည်သော သားကောင်ကဲ့သို့ ဟိမဝန္တာအရပ် ဟိမဝန္တာနှင့် နီးကပ်သော အရပ်များမှာသာရှိသော သားကောင်အထူး ဖြစ်၏။ ဤသားကောင်၏ အရေသည် အဆင်းလှပ နူးညံ့သိမ်မွေ့၍ ရရှိရန် အလွန် ခဲယဉ်းသောကြောင့် လူအပေါင်းတို့သည် ဤအရေကို အမြတ်တနိုး ပြုကြပြီးလျှင် မင်္ဂလာရှိသော အရေဟူ၍ ခေါ်ဝေါ်သမုတ်ကြကုန်၏။
ဘုရားအလောင်းတော် သိဒ္ဓတ္ထမင်းသား ဖွားသောအခါ သုဒ္ဓါဝါသဘုံသား ရဟန္တာဗြဟ္မာကြီးများ၏လက်မှ စတုမဟာရာဇ် နတ်မင်းကြီးလေးပါးတို့က လောက၌ မင်္ဂလာရှိသည်ဟူ၍ သမုတ်အပ်သည့် အတွေ့ကောင်းလှစွာသော ထိုသားကောင်အထူး၏ အရေ (သစ်နက်ရေ)ဖြင့် ခံယူကြကြောင်းကို ဇာတ်အဋ္ဌကထာ နိဒါန်း ဗုဒ္ဓဝင်အဋ္ဌကထာတို့၌- “ဗြဟ္မာနံ ဟတ္ထတော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော မင်္ဂလသမ္မတာယ သုခသမ္ဖဿာယ အဇိနပ္ပဝေဏိယာ ဂဏှိံ သု”ဟူ၍ ပြဆိုတော်မူကြသည်။
ဤ ဆိုအပ်ပြီးသည်ကား “အဇိနစမ္မ”ဟူသော ပါဠိဝယ် ရှေးဆရာမြတ်တို့ “သစ်နက်ရေ”ဟု မြန်မာပြန်ဆိုခြင်းနှင့် စပ်လျဉ်း၍ အဂ္ဂမဟာပဏ္ဍိတ (ဤဗုဒ္ဓဝင်ကျမ်းကြီးကို အစအဦး ပြုစုသူ) ဆရာကြီး ဦးလင်း၏ စိစစ်ဝေဘန်ချက်တည်း။
“သစ်နက်ရေ”ဟု မြန်မာပြန်ဆိုသော ဆရာတော်မြတ်တို့အနက် အရှင်မဟာသီလဝံသ ဆရာတော်က ဆုတောင်းခဏ်းပျို့ ပိုဒ်ရေ (၈၅)၌- “ပွင့်ကြီးဧးမြက်၊ ပုန်းညက်သဘွယ်၊ ပန်းပြောက်ချယ်သို့၊ သပ္ပါယ်လှစွာ၊ ခြေသည်းမြွာတိ၊ အရာမပျက်၊ သစ်နက်အရေ၊ ဆောင်စနေကို၊ ပြေပြေပြစ်ပြစ်၊ ခေါက်စနစ်လျက်၊ တဘက်ဗယ်တင်၊ ထားပြီးကျင်မှ”ဟု (သခုရံဟူသော ပါဠိအရ ခွါနှင့်တကွဟု အနက်မပြန်ပဲ၊ ခြေသည်းမြွာနှင့် တကွသောဟု အနက်ပြန်၍) သစ်နက်ကိုပင် တိုက်ရိုက် စပ်ဆိုတော်မူသည်။
မာန်လည် ဆရာတော်ဘုရားကြီးကလည်း မဃဒေဝလင်္ကာ ပဉ္စမပိုင်း တောထွက်ခဏ်း ဒုတိယပိုဒ်၌-
(ဂေ)
တောချောင်ခိုအောင်း၊ သားငှက်ပေါင်းကို၊ ချောင်း၍အစာ၊ ခုပ်သော့ခါလျှင်၊ လက်ျာကျမှ၊ စားကြစရိုး၊ အမျိုးလေ့ကျက်၊ မြဲမပျက်သည့်၊ သစ်နက်ကျင့်နေ၊ ဥပဒေကို၊ သက်သေပြုရှောင်း၊ အကြောင်းတမျဉ်၊ နိမိတ်ယှဉ်၍၊ အစဉ်မပြတ်၊ စွဲမှတ်နှလုံး၊ ကျင့်သုံးဖြစ်စေ၊ နည်းယူထွေဖြင့်၊ သေသေချာချာ၊ ခွါနှင့်တကွ၊ လှပချောပြေ၊ ထိုသားရေကို၊ အခြေမပျက်၊ ပခုံးထက်၌၊ ဆောင်လျက်မမှား၊ တရားမဖည်။ မြဲဆောက်တည်လျက်–
ဟူ၍ သစ်နက်တို့သည် အစာကို ခုပ်ဖမ်းသောအခါ လက်ျာသို့ကျသော အစာကိုသာစား၍၊ လက်ဝဲသို့ကျသော အစာကို မစားသကဲ့သို့၊ ရသေ့ ရဟန်းတို့သည်လည်း လက်ဝဲနှင့်တူသည့် မတရားသဖြင့်ရသော ပစ္စည်းကို မသုံးစွဲပဲ လက်ျာနှင့်တူသည့် တရားသဖြင့်ရသော ပစ္စည်းကိုသာ သုံးဆောင်မည်ဟု အဓိဋ္ဌာန်အားဖြင့် သစ်နက်ရေကို ဆောင်ယူကြကြောင်း စပ်ဆိုတော်မူသည်။
**********
ဇဋာ, ဇဋာမဏ္ဍလ = ဆံကျစ်နှင့် ဆံကျစ်ဝန်း
ရသေ့တို့နှင့်စပ်၍ ဆံကျစ် ဆံကျစ်ဝန်း နှစ်ပါးကိုလည်း ခွဲခြားမှတ်သားအပ်၏။ မှတ်သားပုံမှာ… ဆံကျစ်ဟူသည် ရသေ့၏ကိုယ်၌ ရှိရင်းစွဲတည်း။ ရသေ့ ပြုလုပ်သောသူသည် မိမိဆံပင်ကို သန့်ရှင်းဖီးလိမ်း ပြင်ဆင်နေရမှု မရှိအောင် ကျစ်လစ်စွာ ခိုင်ခိုင်မြဲမြဲ ထုံးထားရာ၏။ ထိုသို့ ဆံပင်ကို ကျစ်လစ်စွာ ထုံးထား သည်ကိုပင် ဆံကျစ်ခေါ်သည်ဟု မှတ်ယူသင့်၏။
အဋ္ဌသာလိနီ အဋ္ဌကထာလာ သစ်ရွက်မိုးသော စရပ်အတွင်း ဝိသုကြုံနတ်သား ဖန်ဆင်းအပ်သော အသုံးအဆောင်တို့တွင် ဇဋာမဏ္ဍလခေါ် ဆံကျစ်ဝန်းတခု ပါသဖြင့် ဆံကျစ်၀န်းဟူသည် ရသေ့ကိုယ်မှအလွတ် ဝိသုကြုံနတ်သား ဖန်ဆင်းအပ်သော ပစ္စည်းတခုဖြစ်သည်။ ရှင်သုမေဓာကိုယ်၏ အစိတ်အပိုင်းတခု မဟုတ်ဟု မှတ်ယူသင့်၏။ ရှင်သုမေဓာသည် သစ်ရွက်မိုးသော စရပ်အတွင်းသို့ ရောက်သောအခါ ဆံကျစ်ဝန်းကို ဦးခေါင်း၌စွပ်၍ ဦးသျှောင်နှင့်တကွ မလှုပ်မရှားရအောင် ဆင်စွယ်ဆံထိုးကို သွင်းထိုးထားသည်-ဟူသော စကားကို ထောက်၍လည်း ဇဋာမဏ္ဍလ = ဆံကျစ်ဝန်းသည် ရှင်သုမေဓာ၏ ဦးသျှောင် (ဆံထုံး)မှ သီးခြားဖြစ်ကြောင်း သိသာ၏။ ဤသို့ ဦးသျှောင်ပေါ်မှ အုပ်၍စွပ်ထားရသော ဆံကျစ်ဝန်းကိုပင် ယခုအခါကာလ၌ ထောက်ချာဟု ခေါ်သည်။ (ထောက်ချာ = ဦးသျှောင်ပေါ်မှာ အမှိုက်သရိုက်စသည် မကျရအောင် ထောက်ခံအုပ်ချုပ်ထားသော အသုံးအဆောင်ဟု ဆိုလိုသည်။)
(ဂဲ)
မုံရွေး ဇေတဝန်ဆရာတော်ကမူ- “သမန္တစက္ခုဒီပနီကျမ်း ပဌမတွဲ၌ ကျစ်လစ်စွာ ထုံးထားသော ဆံပင်ကို ဆံကျစ်ခေါ်သည်ဟု ရှေးဦးစွာ ပြပြီးလျှင်၊ နောက်၌ အကြောင်းအမျိုးမျိုး ထုတ်ဆောင်၍ ထောက်ချာကိုလည်း ဆံကျစ်ခေါ်သည်ဟု ပြဆိုသွားသည်။ (သမန္တစက္ခုဒီပနီကျမ်း၊ ပဌမအုပ်၊ ပုစ္ဆာအမှတ် ၄၈-၌ ကြည့်လေ။)
ဆုတောင်းခဏ်းပျို့၌လည်း- “ရှင်အရည်းလည်း၊ ပြည်းစည်းမဟုတ်၊ ငုတ်လုတ်ဦးသျှောင်၊ ဆံကျစ်နှောင်၍”ဟု စပ်ဆိုသည်။ အဓိပ္ပါယ်မှာ ရှင်ရသေ့သည် ကတုံးမဟုတ်၊ သျှောင်ငုတ်တုတ်နှင့် ဆံပင်ကိုကျစ်လစ်အောင် ထုံးနှောင်ထားသည် ဟူ၍လည်း ယူနိုင်၏။ ဤသို့ ယူသည်ရှိသော် “ကျစ်လစ်စွာ ထုံးနှောင်ထားသော ဆံပင်ကိုပင် ဆံကျစ်ခေါ်သည်”ဟု အဓိပ္ပါယ်ရ၏။ (တနည်း) ဆံငုတ်တုတ်ကို အပေါ်က ဆံကျစ်ဖြင့် အုပ်၍ နှောင်၍ဟုလည်း ယူနိုင်၏။ ဤသို့ ယူသည်ရှိသော် “ဆံပင်ပေါ်က အုပ်ထားသောအရာ (ထောက်ချာ)ကို ဆံကျစ်ခေါ်သည်”ဟု အဓိပ္ပါယ်ရောက်သွား၏။ ၎င်းပျို့ တနေရာ၌လည်း “ပြုပြင်ဦးရစ်၊ ဆံကျစ်လည်းစွပ်၊ သျှောင်ကျင်တပ်၍”ဟု စပ်ဆိုပြန်သည်။ ဆံပင်ပေါ်က အုပ်ထားသောအရာကိုပင် ဆံကျစ်ခေါ် သည်ဟု အဓိပ္ပါယ်ထွက်သည်။
စတုဓမ္မသာရခေါ် (ကိုးခဏ်း)ပျို့၌- “ပြေပြေပြစ်ပြစ်၊ ဆံကျစ်ဦးသျှောင်၊ လှအောင်ပတ်လုံး”ဟူ၍ စပ်ဆိုထားသဖြင့် ထို (ကိုးခဏ်း)ပျို့ဆရာ ရှင်မဟာရဋ္ဌသာရ၏ အလိုအားဖြင့် “ကောင်းမွန်စွာ လှပအောင် ထုံးထားသော ဦးသျှောင်ကိုပင် ဆံကျစ်ခေါ်သည်”ဟု အဓိပ္ပါယ်တမျိုးတည်း ရှင်းလျက်ထွက်သည်။
မဂဓအဘိဓာန်ကျမ်း ဂါထာအမှတ် (၂၅၇)၌- “တာပသာနံ တဟိံ ဇဋာ”ဟူ၍ ဇဋာသဒ္ဒါသည် ရသေ့တို့၏ ဆံပင်အပေါင်း (ဆံစည်း)ကို ဟောကြောင်း ပြဆိုထားသည့်ပြင်၊ ဂါထာအမှတ် (၉၄၈)၌- “ဝေဏွာဒိ သာခါဇာလသ္မိံ ၊ လဂ္ဂကေသေ ဇဋာလယေ”ဟူ၍ ဇဋာသဒ္ဒါသည် ရှုပ်ထွေးရစ်လိမ်နေသော ဝါးရုံစသော အနက်၊ ရသေ့တို့၏ ရှုပ်ထွေးနေသော ဆံပင်ဟူသော အနက်၊ တဏှာဟူသော အနက် ဤသုံးနက်တို့၌ ဖြစ်ကြောင်းကို ပြဆိုထားသဖြင့် မဂဓအဘိဓာန် (အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာ)ကျမ်းအလို “ရှုပ်ထွေး ထုံးနှောင်ထားသော ဆံပင်ကို ဇဋာဟုခေါ်ကြောင်း” ထင်ရှားသည်။ ဇဋာဟူသော ပါဠိကိုပင် ဆံကျစ်ဟူ၍ မြန်မာပြန်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။
အဋ္ဌသာလိနီ အဋ္ဌကထာ၌ ဝိသုကြုံနတ်သား ဖန်ဆင်းသော အသုံးအဆောင်တို့ကို ပြဆိုရာဝယ် ဇဋာ = (ဆံကျစ်)ကို ဖန်ဆင်းသည်ဟု ပြဆိုချက် မပါမရှိ။ ဇဋာမဏ္ဍလ = (ဆံကျစ်ဝန်း)ကို ဖန်ဆင်းသည်ဟုသာ ပြဆိုသည်။ သို့ဖြစ်၍
(ဂေါ)
ဇဋာ = (ဆံကျစ်)သည် ရသေ့၏ ကိုယ်အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်း ဆံပင် (သို့မဟုတ် ဦးသျှောင်)ဖြစ်ကြောင်း သိသာသည်။
ဗုဒ္ဓဝင် ပါဠိတော်၌လည်း သုမေဓာ ရှင်ရသေ့သည် ဒီပင်္ကရာ မြတ်စွာဘုရား ရှေ့တော်တွင် ဆံပင်ကို ဖြည်ဖြန့်ကြောင်း “ကေသေ မုဉ္စိတွာဟံ တတ္ထ”ဟု ဘုရား ဟောတော်မူသည်။ “ဆံပင်တို့ကို ဖြည်လိုက်သည်”ဆိုသော စကားဖြင့် “ကျစ်လစ်စွာ ထုံးထားသော ဆံကျစ်ကို ဖျက်လိုက်သည်”ဟူသော အဓိပ္ပါယ်ကို ပြသည်။
ထို့ပြင်၊ ၊ဝီသတိနိပါတ် မာတင်္ဂဇာတ် ပါဠိတော်လာ၊ ၊ဇဋာ စ ကေသာ အဇိနာ နိဝတ္ထာ၊ ၊ဟူသော စကားရပ်၌၊ ၊ဇဋာ စ ကေသာတိ တာတ မဏ္ဍဗျ တဝ ဒက္ခိဏေယျသု ဧကစ္စာနံ ကေသာ ဇဋာ ကတွာန ဗဒ္ဓါ။ အဇိနာ နိဝတ္ထာတိ သခုရာနိ စမ္မာနိ နိဝတ္ထာ၊ ၊ဟူ၍ အဋ္ဌကထာ၌ ဖွင့်ပြသည်။ ။(ဇဋာ စ ကေသာတိ၊ ဇဋာ စ ကေသာ ဟူသည်ကား။ တာတ မဏ္ဍဗျ၊ ချစ်သား မဏ္ဍဗျ...။ တဝ၊ သင်ချစ်သား၏။ ဒက္ခိဏေယျေသု၊ အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်တို့တွင်။ ဧကစ္စာနံ၊ အချို့သော ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ကေသာ၊ ဆံပင်တို့ကို။ ဇဋာ ကတွာ၊ ဆံကျစ်ပြု၍။ ဗဒ္ဓါ၊ နှောင်ဖွဲ့အပ် (ထုံးအပ်)ကုန်၏) ဟု အဋ္ဌကထာ၌ အနက်သမ္ဗန်ရမည်။ ဆံပင်တို့ကိုပင် ကျစ်လစ်စွာ ဖွဲ့နှောင် ထုံးအပ်ကုန်သည်ဟု ဆိုသဖြင့် ကျစ်လစ်စွာ ဖွဲ့ထုံးအပ်သော ဆံပင်ကိုပင် ဆံကျစ်ခေါ်သည်ဟု အဓိပ္ပါယ်ထွက်သည်။
သို့ဖြစ်၍ “ကျစ်လစ်စွာ ထုံးထားသော ဆံပင်ကိုပင် ဆံကျစ်ဟူ၍ ခေါ်ကြောင်း ဖော်ပြရာပါ ပါဠိ အဋ္ဌကထာ မဂဓအဘိဓာန်တို့ကို ထောက်၍ ယုံမှားမရှိ မှတ်ယူရာ၏။
ထိုမှတပါးလည်း- စတုဓမ္မသာရ (ကိုးခဏ်း)ပျို့ ပိုဒ်ရေ (၁၈)မှာ-
“အဋ္ဌင်္ဂီမဂ်၊ ထီးလှိုင်ငှက်အား၊ စိတ်စုံပြားဝယ်၊ နားလတ်သောခါ၊ ထောင်လိုငှါဖြင့်၊ မဟာဇဋ၊ ကျော့ကွင်းပြ၍၊ တောဝနေလေ့၊ ကျင့်သိမ်မွေ့သား၊ ရသေ့ပရိက္ခရာ၊ ထက်ကြပ်ပါလျက်”.. စသည်ဖြင့်၎င်း၊
မဃဒေဝလင်္ကာသစ်၊ ပဉ္စမပိုင်း တောထွက်ခဏ်း၊ ဒုတိယပိုဒ်၌-
“ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ၊ ကျမ်းလာပါဠိ၊ မိန့်ခွန်းယှိတိုင်း၊ ဣသိတာပသ်၊ ပြုတုံလတ်သား၊ သူမြတ်တကာ၊ ရှေးဦးစွာ၌၊ ကေသာမဿု၊ လူ့အသွင်ပြင်၊ ဆံပင်မုစ္ဆိတ်၊ ဖြတ်ရိတ်ပယ်ပြီး၊ တသီးနောက်မှ၊ ပေါက်သမျှကို၊ မချလုံးလုံး၊ ဆံကျစ်ထုံး၍၊ သက်ဆုံးတိုင်အောင်၊
(ဂေါ်)
ထားကြဆောင်၏…။ ဆောင်သည်စင်စစ်၊ ထိုဆံကျစ်လည်း၊ ပျံရစ်မိုးထက်၊ ကောင်းကင်ငှက်ကို၊ ဆက်ဆက်ဖမ်းငှါ၊ မှန်စွာမချွတ်၊ ကျော့ကွင်းညွတ်ဖြင့်၊ မလွတ်ရဘွယ်၊ ထောင်သော့နှယ်သို့၊ ထိပ်လယ်ဦးဖျား အတွင်းထား၍၊ ရှစ်ပါးအင်ညီ၊ အဋ္ဌင်္ဂီမဂ်၊ တရားငှက်ကို၊ ဆက်ဆက်ရအောင်၊ ဖြားကြထောင်၏”-
ဟူ၍၎င်း စပ်ဆိုအပ်လေသည်။
ဤ ပျို့ လင်္ကာတို့ကို ထောက်၍လည်း “ဆံကျစ်”မှာ ဆံထုံးဖြစ်ကြောင်း သိသာလှပေ၏။ ဤပျို့လင်္ကာများဖြင့် ဆံကျစ်မှာ ရိုးရိုးဆံထုံးမဟုတ်၊ ကျော့ကွင်းကဲ့သို့ ဆံမြိတ်ကွင်းဖော်၍ ထုံးထားသော ဆံထုံးဖြစ်ကြောင်းကို ပြဆို၏။ ဤပျို့လင်္ကာများ၌ အဓိပ္ပါယ်မှာ.. လောက၌ ထီးလှိုင်ငှက် (ငှက်ဆင်) မိုးပျံငှက်ကို ဖမ်းယူရန် ကွင်းထောင်သကဲ့သို့၊ ရသေ့များမှာလည်း အင်္ဂါရှစ်ပါးရှိသော အရိယမဂ်တည်းဟူသော ထီးလှိုင်ငှက် (ငှက်ဆင်) မိုးပျံငှက်ကို စိတ်တည်းဟူသော တောထဲ၌ ဖြစ်လာ နားလာလျှင် မလွတ်တမ်း ဖမ်းယူဘို့ရန် ကျော့ကွင်းအသွင် ဆံပင်ကို ထုံးဖွဲ့ထားသည်။ ထိုသို့ ဆံမြိတ်ကွင်းဖြင့် ဖွဲ့ထုံးထားသော ဆံထုံးကိုပင် ဆံကျစ်ခေါ်သည်ဟု ဆိုလိုသည်။
**********
ရသေ့ ရှစ်မျိုး
ရသေ့ဟူသော အမည်သည် မဂဓဘာသာအားဖြင့် (ဣသိ)၊ သက္ကဋဘာသာအားဖြင့် (ရိသိ)မှ ဆင်းသက်လာသော အမည်ဖြစ်သည်၊ သီလက္ခန္ဓ အစရှိသော ဂုဏ်ကျေးဇူးကို ဆည်းပူးရှာမှီးတတ်သော ပုဂ္ဂိုလ်သူမြတ်ဟု ဆိုလိုသည်။ (ရိသိ)ဟူသော သက္ကဋဘာသာမှ (ရိ)ကို (ရ)- (သိ)၌ ဣကို ဧပြု၍ အောက်မြစ်သံဖြင့် (သေ့) ဖြစ်လာသည်၊ နှစ်ရပ်ပေါင်း၍ (ရသေ့)ဟူသော မြန်မာဝေါဟာရ ဖြစ်လာသည်။ ထို့ကြောင့်- မဃဒေဝလင်္ကာသစ်၊ ပိုဒ်ရေ (၄၂၁) ၌-
“ဣသိ ရိသိ၊ ပါဠိ သက္ကဋ၊ ဘာသာပြသား၊ နှစ်ပါးအလို၊ ထိုဝေါဟာရ၊ ခေါ်ကြတုံဘိ၊ ပါဌ်အယှိတွင်၊ ပါဠိအမှတ်၊ ဣသဓာတ်ဖြင့်၊ ကျင့်မြတ်မွေ့ညက်၊ တည်ငြိမ်သက်သား၊ သီလက္ခန္ဓ၊ စသည်အထူး၊ ဂုဏ်ကျေးဇူးကို၊ ဆည်းပူးမပြတ်၊ ရှာမှီးတတ်ဟု၊ သကတ် ပဝတ္တ၊ အနက်ရလျက်...။ သက္ကဋဘာသာ၊ သညာမည်ယှိ၊ ထိုရိသိ၌၊ ရိကို ရရေး၊ ဣ ဧ အောက်မြစ်၊ ဝေါဟာသစ်ဖြင့်၊ မြန်ခေတ်ဗိုလ်လူ၊ ရသေ့ဟူသည်၊ သူတော်သူမွန်၊ သီလဝန်တို့”–
ဟူ၍ စပ်ဆိုသည်။
(ဂံ)
ထိုရသေ့ဟူသော အမည်သည် (သာသနာတွင်းသားတို့၏ အမည်မဟုတ်) သာသနာပြင်ပ ပုဂ္ဂိုလ်များ၏ အမည်ဖြစ်၏။ ထိုသို့ပင် ဖြစ်သော်လည်း သူ့ခေတ်အလျောက် မြင့်မြတ်သော ပုဂ္ဂိုလ်များဟူ၍ မှတ်ယူအပ်၏။
ထိုရသေ့ အမျိုးအပြားကို သီလက္ခန်အဋ္ဌကထာ၊ အမ္ဗဋ္ဌသုတ်အဖွင့်၌-
၁။ သပုတ္တဘရိယ ရသေ့၊
၂။ ဥဉ္ဆာစရိယ ရသေ့၊
၃။ အနဂ္ဂိပက္ကိက ရသေ့၊
၄။ အသာမပါက ရသေ့၊
၅။ အယမုဋ္ဌိက ရသေ့၊ (အသ္မမုဋ္ဌိက ရသေ့)
၆။ ဒန္တဝက္ကလိက ရသေ့၊
၇။ ပဝတ္တဖလဘောဇန ရသေ့၊
၈။ ပဏ္ဍုပလာသိက ရသေ့-
ဟူ၍ (၈)မျိုး အပြားရှိကြောင်း ဖော်ပြသည်။ ထိုရှစ်မျိုးတို့တွင်-
၁။ စည်းစိမ်ဥစ္စာ စုဆောင်းကာ သားနှင့် မယားနှင့်နေသော ရသေ့မျိုးသည် သပုတ္တဘရိယရသေ့ မည်၏။ (ဘုရားလက်ထက်တော်အခါက ကေဏိယ ရသေ့ကဲ့သို့သော ရသေ့မျိုးတည်း၊ ထိုကေဏိယ ရသေ့ကား အင်္ဂုတ္တရာပတိုင်း အာပဏနိဂုံးအရပ်၌ မင်းအား တံစိုးလက်ဆောင်ပေးပြီးလျှင် မြေကောင်းရာအရပ်၌ သင်္ခမ်းကျောင်း ဆောက်လုပ်နေသည်။ စီးပွါးရေးသမား ဖြစ်သည့်အတိုင်း ၎င်းကိုမှီ၍ အိမ်ခြေတထောင် တည်နေရ၏။ ထိုကေဏိယ ရသေ့သည် ဗြာဟ္မဏမဟာသာလ = များသော ဥစ္စာနှစ်ရှိသော ပုဏ္ဏားမျိုးမှ ဥစ္စာကို စောင့်ရှောက်ရန်အတွက်သာ ရသေ့ပြုလုပ်သောသူ ဖြစ်သည်။ နေ့အခါ၌ ဖန်ရည်စွန်းသော အဝတ်ကို ဝတ်ရုံပြီးလျှင် ဆံကျစ်ထုံးဖွဲ့၍ တကယ့်ရသေ့ သူတော်ကောင်းအယောင်ဖြင့် နေ၍၊ ညဉ့်တိုင် ရောက်လျှင် အာရုံငါးပါး ကာမဂုဏ်တရား သားမယားတို့ဖြင့် ပျော်မွေ့နေသူ ဖြစ်သတတ်။)
၂။ ဥစ္စာပစ္စည်းကိုလည်း မစုဆောင်း၊ သားမယားလည်း မယူပဲ ကောက်ပဲရိတ်ရာ နယ်ရာအရပ်တို့၌ ဒကာများထံ ချဉ်းကပ်၍ ကောက်ပဲသီးနှံတို့ကို အလှူခံပြီးလျှင် ရသမျှစုရုံး၍ ကိုယ်တိုင် ချက်ပြုတ် စားသောက်သော ရသေ့သည် ဥဉ္ဆာစရိယရသေ့ မည်၏။ (ဥဉ္ဆာ = ကောက်နယ်တလင်းတို့၌ ကောက်ပဲတို့ကို ရှာဖွေခြင်း၊ စရိယ = အသက်မွေးကြောင်း အကျင့်ရှိသူ။)
(ဂါး)
၃။ “တလင်းတခုမှ တလင်းတခုသို့ လှည့်လည်၍ ကောက်စပါးကို အလှူခံ စုဆောင်းပြီး ထုထောင်းချက်ပြုတ်၍ စားရန်မသင့်”ဟု အကြံပြုပြီးလျှင် ရွာတွင်း နိဂုံးတွင်း၌ ဆွမ်းဆန်စိမ်း ခံယူပြီးလျှင် ချက်ပြုတ်စားသောက်သော ရသေ့သည် အနဂ္ဂိပက္ကိက ရသေ့မည်၏။ (အနဂ္ဂိပက္ကိက = မီးဖြင့် မချက်ရသေးသည့် ဆွမ်းဆန်စိမ်းဖြင့် အသက်မွေးသောရသေ့။)
၄။ “ရှင်ရသေ့ဖြစ်လျက် ကိုယ်တိုင်ချက်ခြင်းဖြင့် အလျဉ်းပင် မလျော်”ဟု ကြံစည်ပြီးလျှင် ရွာတွင်းသို့ဝင်၍ ကျက်ပြီးဆွမ်းကိုသာ ခံယူသုံးဆောင်သော ရသေ့သည် အသာမပါက ရသေ့မည်၏။ (အသာမပါက = ကိုယ်တိုင်မချက်ပဲ ကျက်ပြီးဆွမ်းကိုသာ ခံယူ အသက်မွေးသောသူ။)
၅။ “ရှင်ရသေ့ဖြစ်သူအား နေ့စဉ် ဆွမ်းခံရခြင်းသည် ဆင်းရဲ၏”ဟု အောက်မေ့၍ တူ ကျောက်ခဲဖြင့် စားသောက်ကောင်းသည့် (ဝှေးပင်အစရှိသော) သစ်ပင်တို့၏ အခွံကိုခွါ၍ စားသောက်သော ရသေ့သည် အယမုဋ္ဌိက ရသေ့မည်၏။ (အသ္မမုဋ္ဌိကဟူ၍လည်း ရှိ၏။) (အယ = သံကဲ့သို့ ကြမ်းထမ်းသော၊ မုဋ္ဌိက = လက်ဆုပ်ခန့်ရှိသော ကျောက်ဖြင့် သစ်ခွံတို့ကို ထုခွဲစားသောက်သူ)
၆။ “ကျောက်ဖြင့် သစ်ခွံကို ထုခွဲ၍ လှည့်လည်ရခြင်းသည် ဆင်းရဲ၏”ဟု အောက်မေ့၍ ကျောက်ခဲ တူတို့ကို မဆောင်တော့ပဲ မိမိသွားတို့ဖြင့်သာ ကိုက်ခွါ၍စားသော ရသေ့သည် ဒန္တဝက္ကလိက ရသေ့မည်၏။ (ဒန္တ= သွားတို့ဖြင့်သာ၊ ဝက္ကလိက= သစ်ခွံ သစ်ခေါက်တို့ကိုခွဲ၍ စားသောက် မျှတသောသူ။)
၇။ “သွားတို့ဖြင့် ကိုက်ခွါ၍ စားရခြင်းသည် ရှင်ရသေ့အား ဆင်းရဲလှ၏”ဟု အောက်မေ့၍ ခဲ တုတ် စသည်တို့ဖြင့် ပစ်ခတ်၍ ကြွေကျသော အသီးကိုသာ သုံးဆောင်သော ရသေ့သည် ပဝတ္တဖလဘောဇန ရသေ့မည်၏။ (ပဝတ္တ = ခဲ တုတ်တို့ဖြင့် ပစ်ချ၍ ကြွေကျသော၊ ဖလ = သစ်သီးကိုသာ၊ ဘောဇန = စားလေ့ရှိသောသူ။)
၈။ ခဲ တုတ်တို့ဖြင့် မပစ်မခတ်ပဲ အလိုလိုကြွေကျသော အပွင့် အသီး အရွက်တို့ကိုသာ စား၍ မျှတသော ရသေ့သည် ပဏ္ဍုပလာသိက ရသေ့မည်၏။ (ပဏ္ဍုပလာသ = ရင့်ရော်သော အရွက် အပွင့် အသီးတို့ဖြင့်၊ ဣက = မျှတ အသက်မွေးသောသူ။)
(ဃ)
ဤပဏ္ဍုပလာသိက ရသေ့ကား.. (၁) ထိုင်နေရာမှ မထပဲ လက်လှမ်းမှီရာ၌ ကြွေကျသော အရွက် အပွင့် အသီးတို့ကိုသာ စားသုံးလျှင် ဥက္ကဌ်ပဏ္ဍုပလာသိက။ (၂) အခြား သစ်တပင်သို့ မပြောင်းတော့ပဲ သစ်ပင်တပင်မှ အလိုလိုကြွေကျသော အရွက် အပွင့် အသီးတို့ကိုသာ စားသုံးလျှင် မဇ္ဈုံပဏ္ဍုပလာသိက။ (၃) ထိုထိုသစ်ပင်အောက်သို့ သွားရောက်ရှာဖွေ အလိုလိုကြွေကျသော အရွက် အပွင့် အသီးတို့ကို စားသုံးလျှင် မုဒုံပဏ္ဍုပလာသိက။ ဤကဲ့သို့ သုံးမျိုး ပြားပြန်သည်။
ဤကား သီလက္ခန်အဋ္ဌကထာ အမ္ဗဋ္ဌသုတ်အဖွင့်၌လာသော ရသေ့ရှစ်မျိုးတည်း။
သုတ္တနိပါတ်အဋ္ဌကထာ ဟိရိသုတ်အဖွင့်၌လာသော ရသေ့ရှစ်မျိုးကား-
၁။ သပုတ္တဘရိယ ရသေ့၊
၂။ ဥဉ္ဆာစာရိက ရသေ့၊
၃။ သမ္ပတ္တကာလိက ရသေ့၊
၄။ အနဂ္ဂိပက္ကိက ရသေ့၊
၅။ အယမုဋ္ဌိက ရသေ့၊
၆။ ဒန္တလူယျက ရသေ့၊
၇။ ပဝတ္တဖလိက ရသေ့၊
၈။ ဝဏုမုတ္တိက ရသေ့-
ဟူ၍ ရှစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ထိုတွင်-
၁။ သားမယားနှင့်တကွ ရှင်ရသေ့ပြု၍ လယ်ထွန်ခြင်း ကုန်သွယ်ခြင်း စသည်တို့ဖြင့် အသက်မွေးကြသော ကေဏိယရသေ့စသော သူတို့သည် သပုတ္တဘရိယရသေ့ မည်ကြ၏။
၂။ မြို့တံခါးဝမှာ နေစရာကျောင်း ဆောက်လုပ်ပြီးလျှင် မင်း ပုဏ္ဏားတို့၏ သားငယ်စသည်များကို အတတ်ပညာ သင်ပေး၍ ရွှေငွေကိုကား မခံယူပဲ နှမ်း ဆန်စသည့် သူတော်ကောင်းတို့အား အပ်စပ်သည့် ပစ္စည်းကိုသာ ခံယူသုံးဆောင်သော ရသေ့သည် ဥဉ္ဆာစာရိက ရသေ့မည်၏။
၃။ အစာစားချိန်၌ ရောက်ဆိုက်လာသော အစာအာဟာရကို ခံယူ သုံးဆောင် မျှတသော ရသေ့သည် သမ္ပတ္တကာလိက ရသေ့မည်၏။
(ဃာ)
၄။ မီးဖြင့် မချက်အပ်သည့် အရွက် အသီးတို့ကို စား၍ မျှတသော ရသေ့သည် အနဂ္ဂိပက္ကိက ရသေ့မည်၏။
၅။ တူ ကျောက်ခဲ (သို့မဟုတ်) ပဲခွပ် ဒါး စသည်ကို ကိုင်ဆောင် လှည့်လည်၍ ဆာလောင်သောအခါမှ မိမိရောက်ရာ သစ်ပင်၏ အခေါက်ကို ခွါ၍ စားပြီးလျှင် ဥပုသ်ဆောက်တည်၍ ဗြဟ္မစိုရ်တရား လေးပါးတို့ကိုပွားသော ရသေ့သည် အယမုဋ္ဌိက ရသေ့မည်၏။
၆။ တူ ကျောက်ခဲ စသည်တို့ကို မကိုင်ဆောင်ပဲ လှည့်လည်၍ ဆာလောင်သောအခါ ရောက်ရာသစ်ပင်မှ သွားဖြင့် ကိုက်ခွါ၍ အခေါက်ကို စားပြီးလျှင် ဥပုသ်ဆောက်တည်၍ ဗြဟ္မစိုရ်တရား လေးပါးတို့ကိုပွားသော ရသေ့သည် ဒန္တလူယျက ရသေ့မည်၏။
၇။ အလိုလိုဖြစ်သော ရေအိုင် (သို့မဟုတ်) တောအုပ်ကို မှီ၍ နေပြီးလျှင် (ရေအိုင်၌ နေသူဖြစ်က) ထိုရေအိုင်ထဲမှ ကြားရိုး ကြာစွယ် စသည်ကို၎င်း၊ (တောအုပ်၌ နေသူဖြစ်က) ထိုတောအုပ်ထဲမှ အပွင့်ချိန်၌ အပွင့်ကို၊ အသီးချိန်၌ အသီးကိုသော်၎င်း ယူစား၍ (အပွင့်အသီးမှ မရှိခဲ့သော် အာဟာရအတွက် အရပ်တပါးသို့ မသွားပဲ) အယုတ်သဖြင့် သစ်ပင်၏အပွေးကိုပင် စား၍ ဥပုသ်ဆောက်တည်ပြီးလျှင် ဗြဟ္မစိုရ်တရား လေးပါးတို့ကိုပွါးသော ရသေ့သည် ပဝတ္တဖလိက ရသေ့မည်၏။
၈။ အညှာမှလွတ်ကာ မြေပြင်မှာ ကြွေကျနေသော သစ်ရွက်တို့ကိုသာ စားပြီးလျှင် ဥပုသ်စောင့်သုံးခြင်း ဗြဟ္မစိုရ်တရား ပွါးများခြင်း ကောင်းမှုပြုသော ရသေ့သည် ဝဏုမုတ္တိက ရသေ့မည်၏။
ထိုရသေ့ရှစ်မျိုးတို့တွင် ရှေးရှေးရသေ့တို့ထက် နောက်နောက်ရသေ့တို့က အကျင့် မြင့်မြတ်ကြကုန်၏။
ပြဆိုခဲ့ပြီးသည့်အတိုင်း သီလက္ခန်အဋ္ဌကထာ သုတ္တနိပါတ် အဋ္ဌကထာတို့၌လာသော ရသေ့ရှစ်မျိုးစီတို့တွင် (ကေဏိယရသေ့တို့ကဲ့သို့သော) သပုတ္တဘရိယ ရသေ့ကိုထား၍ ကျန်သော ရသေ့ခုနစ်မျိုးစီတို့သည် မိမိစွမ်းနိုင်သမျှ ဥပုသ်ဆောက်တည်ကာ ဗြဟ္မစိုရ်တရား ပွါးများသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့ဖြစ်သဖြင့် သူတော်ကောင်းများသာ ဖြစ်ကြ၏။ ထို့ကြောင့် (ဣသိ)ဟူ၍၎င်း (တာပသ)ဟူ၍၎င်း ခေါ်ဝေါ်အပ်သည်။ (ဣသိ)မှာ... ဂုဏ်ကျေးဇူးကို ရှာမှီးသောသူဟု အဓိပ္ပါယ်ရှိ၍ (တာပသ)မှာ… အကျင့်တရား အားထုတ်သောသူဟု အဓိပ္ပါယ်ရှိသည်။
(ဃိ)
သုမေဓာရှင်ရသေ့မှာ သီလက္ခန်အဋ္ဌကထာလာ ရသေ့ရှစ်မျိုးတို့တွင် စတုတ္ထမြောက် အသာမပါကရသေ့ တရက်မျှ ဖြစ်ပြီးလျှင် နောက်ရက်များ၌ ရှစ်ခုမြောက် ပဏ္ဍုပလာသိက ရသေ့သူမြတ် ဖြစ်၏။ သုတ္တနိပါတ် အဋ္ဌကထာလာ ရသေ့ရှစ်မျိုးတွင်ကား ရှစ်ခုမြောက် ဝဏုမုတ္တိက ရသေ့မျိုးမှာ ပါဝင်သင့်၏။
ရသေ့ကို (ပါဠိလို) ဇဋိလ = ဆံကျစ်ရှိသောသူ၊ ဇဋာဓရ = ဆံကျစ်ကို ဆောင်သောသူ ဟူ၍လည်း ခေါ်၏။ ဆံကျစ်ရှိခြင်း ဆံကျစ်ကိုဆောင်ခြင်းမှာ မည်သူမဆို သူတော်ကောင်းဖြစ်စေ သူယုတ်မာဖြစ်စေ ပြုလုပ်၍ ဖြစ်နိုင်၏။ ဤသို့ သူတော်ကောင်းဟူသော အနက်တွင်မက၊ သူယုတ်မာများပါ ဇဋိလ ဇဋာဓရ မည်နိုင်သည့်အတွက် မဂဓအဘိဓာန်ကျမ်း ဂါထာအမှတ် (၄၄၀)၌ ဇဋိလနှင့် ဇဋာဓရဟူသော နှစ်ပုဒ်ကို အစေလက = တက္ကတွန်း ပရိယာယ်ပုဒ်တို့နှင့် တဆက်တည်း ဖော်ပြထားသည်။ ။ဣသိနှင့် တာပသ နှစ်ပုဒ်ကိုကား... မဂဓအဘိဓာန်ကျမ်း ဂါထာအမှတ် (၄၃၃)၌ ရဟန်းဟော ပရိယာယ်ပုဒ်များနှင့် တဆက်တည်း ဖော်ပြထားသည်။
ရှင်သုံးမျိုး
ပဗ္ဗဇ္ဇာဟူသော ပါဠိစကားကို “ရှင်ပြုခြင်း”ဟူ၍ ရှေးဆရာတို့ မြန်မာ ပြန်ဆိုတော်မူခဲ့ကြသည်။ ဝတ်ကြောင်ဝတ်သော လူအဖြစ်ကို ရှောင်ခွါခြင်းဟု ဆိုလိုသည်။ ထိုရှင်ပြုခြင်းမှာ…
(၁) ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇာ = ရှင်ရသေ့ပြုခြင်း၊ (၂)သမဏပဗ္ဗဇ္ဇာ = ရှင်ရဟန်းပြုခြင်း၊ (၃) သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇာ = ရှင်သာမဏေပြုခြင်းဟူ၍ သုံးမျိုး ပြားပြန်သည်။ ဤသို့ ရှင်ပြုပုံ သုံးမျိုးပြားသည့်အတိုင်း ရှင်ရသေ့ ရှင်ရဟန်း ရှင်သာမဏေဟူ၍ ပဗ္ဗဇိတသဒ္ဒါ၏အနက် (ရှင်)သုံးမျိုး ပြားလာသည်။
**********
စာမျက်နှာ (၅၃)
သစ်ရွက်မိုးကျောင်း၏ အပြစ်ရှစ်ပါး
၁၊ သစ်သား အဆောက်အဦတို့ကို လုံ့လကြီးစွာ စုဆောင်းရှာမှီး ပြုလုပ်ရခြင်း၊
၂။ မြက်အမိုး သစ်ရွက်အမိုး နံရံမြေစိုင်တို့ ဆွေးမြည့်ပျက်စီး လျှောကျသည်ရှိသော် တဖန်ပြန်လည် တည်ဆောက်ခြင်းဖြင့် အမြဲမပြတ် စောင့်ရှောက် သုဓ်သင် ပြင်ဆင်ရခြင်း၊
(ဃီ)
၃။ ကျောင်းဟူသည် သိက္ခာကြီးသော ပုဂ္ဂိုလ်အား ရောက်သည်ဖြစ်ရကား သိက္ခာကြီးသော ပုဂ္ဂိုလ်တပါး ရောက်ရှိလာလျှင် အခါမရွေး ဖယ်ရှား၍ ပေးနေရသဖြင့် သမာဓိမရနိုင်ခြင်း၊
၄။ အချမ်းအပူကို ပယ်ဖျောက်သဖြင့် ကျောင်းနေပုဂ္ဂိုလ်၏ မိမိကိုယ်ကို နူးညံ့သိမ်မွေ့အောင် ပြုလုပ်နေရာရောက်ခြင်း၊
၅။ အမိုးအကာရှိသော ကျောင်းအိမ်တွင်းသို့ ဝင်နေသူသည် တစုံတခု မကောင်းမှုကို ပြုလုပ်နိုင်သည်ဖြစ်ရကား ကဲ့ရဲ့ဘွယ်မကောင်းမှုကို ဖုံးကွယ်ပေးသကဲ့သို့ ဖြစ်ခြင်း၊
၆။ ငါ့ကျောင်းဟူ၍ တဏှာဖြင့် စွဲယူခြင်း၏ အကြောင်းတခုဖြစ်ခြင်း၊
၇။ ကျောင်းရှိ၍နေခြင်းသည် အဖော်(မယား)ရှိ၍ နေသည်နှင့်တူခြင်း၊
၈။ သန်း ကြမ်းပိုး အိမ်မြောင် စသည်တို့နှင့် ဆက်ဆံ၍နေခြင်း၊
ဤကား သစ်ရွက်မိုးကျောင်း၌ အလောင်းတော် သုမေဓာ ဆင်ခြင်သိမြင်သော အပြစ်ရှစ်ပါးတို့တည်း။ ထိုကြောင့် ဆုတောင်းခဏ်းပျို့ ပိုဒ်ရေ (၉၅)၌-
ထိုပြီ့တခါ၊ ဤကျောင်းသာကား၊ ရှာရှာမှီးမှီး၊ လုပ်ကြီးကြံမ၊ ကြောင့်ကြပန်းရှူ၊ ကုန်အောင်မူလျက်၊ ဆောက်ဦလုံးပေါင်း၊ ပြုရရှောင်းခဲ့… (၁)။
အဟောင်းရိပွပ်၊ အမိုးယပ်နှင့်၊ ကြမ်းကွပ်သက်ငယ်၊ နှီးနွယ်ဆွေးရွေ့၊ ကြမ်းထေးမခိုင်၊ နံရံယိုင်လည်း၊ ညွန်စိုင်မြေနီ၊ ထမ်းပိုးချီလျက်၊ တသီတခါ၊ စူဖာကုတ်သဲ၊ ဩော်လဲပင်ပန်း၊ ပြုရလွန်းခဲ့... (၂)၊
လမ်းသန်းလမ်းကူး၊ သွားကြိုက်မူးသည်၊ ရပ်ကျူးမြေခြား၊ တိုင်းတပါးမှ၊ ကျောင်းအားသပ္ပါယ်၊ အရွယ်ဝါလွန်၊ သူတော်မွန်တို့၊ ရန်ဘန်ကြိုက်ပါ၊ ငါ့နေရာသို့၊ ရောက်လှာသောအား၊ ညှာရများလည်း၊ တည်ကြားမရ၊ ထကြွပြန်ပြောင်း၊ လေပျံ့ရှောင်းခဲ့... (၃)၊
ထိန်းကျောင်းကိုယ်ကို၊ ရိပ်ကောင်းခိုလည်း၊ ပျင်းလိုပျင်းခန်း၊ နေပျော်လွန်း၍၊ ခါမှန်းမကြဉ်၊ မယှဉ်ပူချမ်း၊ နုကြမ်းထိထိ၊ မခံချိခဲ့… (၄)၊
မသိမကြား၊ ကွယ်သကားဟု၊ တရားမရှု၊ ညစ်ညမ်းမှုကို၊ ပြုလေသော်လည်း၊ မမြော်လူဗိုလ်၊ သင်္ဂြိုဟ်ကဲ့ရဲ့၊ ဖုံးပိတ်ခဲ့၍၊ ရှက်မဲ့သောဟန်၊ ကျင့်လေတန်ခဲ့... (၅)၊
(ဃု)
ကျောင်းကန်သိုက်ဝှမ်း၊ ငါ့သင်္ခမ်းဟု၊ ချစ်လွမ်းရပ်ရာ၊ တပ်လွန်းစွာလည်း၊ ပြိတ္တာဖြစ်ဆေး၊ ဝန်ဖြင့်လေးခဲ့… (၆)၊
အရေးလုံးစုံ၊ ရှုချေတုံလည်း၊ တဲအုံလည်းဆောက်၊ နေလမြောက်သော်၊ နှစ်ယောက်ဖော်ရှိ၊ ဟူလေလိခဲ့... (၇)၊
ထိုပြီ့အပ၊ သန်းဖြကြမ်းပိုး၊ ကြွက်မျိုးပင့်ကူ၊ တက်တူအိမ်မြောင်၊ အထောင်အသောင်း၊ အပေါင်းပိုးမြွှား၊ နေသူများခဲ့… (၈)၊
ဟူ၍ စပ်ဆိုလေသည်။
**********
သစ်ပင်ရင်း၏ ဂုဏ်ဆယ်ပါး
(၁) နည်းသော အဆောက်အဦရှိခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး၊ (သစ်ရွက်မိုးကျောင်း စသည်ကဲ့သို့ လုံ့လစိုက်ထုတ် ဆောက်လုပ်နေရန် မလို၊ နဂိုရ်က အသင့်ရှိပြီးဖြစ်၍ ဝင်ရောက်ခိုလှုံ နေလိုက်ရုံသာလျှင်ဖြစ်သည်။)
(၂) သုဓ်သင်ရမှု စောင့်ရှောက်ရမှု မရှိခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး၊ (သစ်ပင်ရင်းကျောင်းကား တံမြက်လှည်းအပ်သည်ဖြစ်စေ၊ မလှည်းအပ်သည်ဖြစ်စေ သုံးဆောင်ရာ၌ ချမ်းသာ လွယ်ကူသည်။)
(၃) ထေရ်ကြီးဝါကြီး သီတင်းကြီးတို့ လာသော်လည်း ရှောင်လွှဲထပေးရမှု မရှိခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး၊
(၄) သစ်ပင်ရင်း၌ မကောင်းမှုကို ပြုလုပ်လျှင် အများမြင်မည်ဖြစ်၍ ကြောက်ရှက်ရကား ကဲ့ရဲ့ဘွယ်မကောင်းမှုကို (ကျောင်းကဲ့သို့) ဖုံးကွယ်ပေးသကဲ့သို့ မဖြစ်ခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး၊
(၅) ကိုယ်လက်တောင့်တင်းမှု မရှိခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး၊ (အမိုးအကာမရှိသည့် ဟင်းလင်းအပြင် လွင်တီးခေါင်၌ နေသောသူမှာ ကိုယ်လက်တောင့်တင်းမှု ရှိနိုင်သည်။ သစ်ပင်ရင်း၌ နေသောသူမှာကား ကိုယ်လက်တောင့်တင်းမှု မရှိ။)
(၆) သိမ်းပိုက်ခြင်းပြုမှု မရှိခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး၊
(၇) ငါ့နေရာဟူ၍ တွယ်တာခြင်းကို ပယ်ဖျောက်နိုင်ခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး၊
(၈) အများနှင့် ဆက်ဆံရောပြွမ်းသော ကျောင်းအိမ်၌ကဲ့သို့ ဤကျောင်းကို သုဓ်သင်အံ့၊ သင်တို့ ထွက်ကြကုန်ဟူ၍ သူတပါးကို နှင်ထုတ်ရမှု မရှိခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး၊
(ဃူ)
(၉) နေသောသူ၏ နှစ်သက်မှုကို ရရှိခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး၊
(၁၀) သစ်ပင်ရင်းကျောင်းဟူသည် ရောက်ရာအရပ်မှာ ရှာ၍ရလွယ်သောကြောင့် ငါ့နေရာဟု ငဲ့ကွက်မှုမရှိခြင်းသည် ဂုဏ်တပါး။
ဤကား သစ်ပင်ရင်း၌ အလောင်းတော်သုမေဓာ ဆင်ခြင်သိမြင်သော ဂုဏ်ဆယ်ပါးတည်း။ ထို့ကြောင့် ဆုတောင်းခဏ်းပျို့၊ ပိုဒ်ရေ (၉၈)၌-
သူတော်တကာ၊ အရိယာတို့၊ နေငှါသန့်ရှင်း၊ သစ်ပင်ရင်းကား..၊ တစင်းနှီးနွယ်၊ ဝါးသက်ငယ်ဖြင့်၊ ချည်တွယ်နှောင်တည်း၊ ပြုရနည်း၏..(၁)၊ ကပ်ဆည်းသောအခါ၊ သာလကာတည့်၊ ကောင်းရာနှစ်သက်၊ ရွေးရလျက်တည့်၊
တံမြက်တလင်း၊ မအီပျင်း၍၊ လှည်းခြင်းအမှု၊ ပြု မပြုလည်း၊ မရှုမသာ၊ ရှိခဲစွာ၏...(၂)၊
အခါမကြိုက်၊ ညဉ့်မိုက်သန်းလွဲ၊ သက်ကြီးတဲလည်း၊ မလွှဲနေရာ၊ ကျောင်းဝယ်ညှာသို့၊ ရှင်ဝါစစ်ခြင်း၊ တကြောင့်ကင်း၍... (၃)၊
တိလင်းကျည်းကြီး၊ မဆည်းဟည်းလည်း၊ ကွယ်ကာနည်းဟု၊ သိမ်းဖြည်းရွံရှာ၊ မအပ်စွာသည်၊ ယုတ်မာညစ်ဆေး၊ ကျင့်ဘွယ်ဝေး၏… (၄)၊
ချမ်းဧပူလောင်၊ ပြင်တီးခေါင်နှင့်၊ ကျောင်းဆောင်ရိပ်ဝှဲ၊ ဤနှစ်ကွဲ၌၊ အမြဲနေတမ်း၊ သူ့ထက်စွမ်း၍၊ ငြိမ်းချမ်းပူပန်၊ သင့်ရုံတန်၏… (၅)၊
အလွန်တင့်ကဲ၊ သင်္ခမ်းတဲကို၊ သုံးစွဲသောလား၊ သိမ်းပကားခြင်း၊ နှောင့်ရှက်ကင်း၍..(၆)၊
ကျောင်းခင်းအုံစင်၊ ငါ့သစ်ပင်ဟု၊ ဖြိုနှင်သူ့အား၊ ရန်းတားတွယ်တာ၊ ငက်စွာမမူ၊ နှလုံးဖြူ၏...(၇)၊
နေတူဖော်များ၊ အိမ်အလားသို့၊ ပိုးမြွားမှုန်ဖျင်း၊ သုဓ်သင်ခြင်းဖြင့်၊ ထဲတွင်းဝန်ပေါ်၊ တအော်လဲလဲ၊ ချီလွဲပြောင်းပြန်၊ ယားထုတ်တန်သည်၊ ဝန်လည်းမရှိ.. (၈)၊
ထိုပြီ့အပ၊ သိကြား မ၍၊ ရတုံဗိမာန်၊ မြစောင်မွန်လည်း၊ မလွန်စသာ၊ ညိုဝါရှိမ်းရှိမ်း၊ ရောင်ဘိတ်စိမ်းလျက်၊ ချမ်းငြိမ်းဖားဖား၊
(ဃေ)
မိုးဖျားထိလု၊ သစ်ပင်နုအောက်၊ နေရမြောက်သော်၊ ပြိုင်ထောက်မရှိ၊ ပီတိပြိုးပြွမ်း၊ ဆီနှယ်ရွှမ်း၍၊ ချစ်ဝမ်းရွှင်ပ၊ နှလုံးချလျက်၊ အားရနှစ်သက်၊ လွန်စုံမက်၏ .. (၉)၊
မြေထက်သစ်ပင်၊ မရှားဖြင်၍၊ ချင်ချင်မွတ်မွတ်၊ ခုံနေသတ်လျက်။ နေမှတ်သိမ်းဆည်း၊ တပ်ပြွေ့နည်း၏... (၁၀)၊
ဟူ၍ စပ်ဆိုလေသည်။
**********