ဝိနည်းပဒေသာသင်တန်း/ကျောင်းနှင့်စပ်၍ မှတ်သားဖွယ်များ
ကျောင်းနှင့်စပ်၍ မှတ်သားဖွယ်များ
ကျောင်းဟူသော အဓိပ္ပာယ်ကို ပါဠိ၌ သေနာသနဟုလည်းကောင်း, ဝိဟာရဟုလည်းကောင်း, ကုဋိဟုလည်းကောင်း ခေါ်ဝေါ်သုံးစွဲကြသည်ကို တွေ့ရပါသည်။
၁။ သေနာသန = (သေန+အာသန) ရဟန်းတို့၏ အိပ်ရာနေရာဟူသော အဓိပ္ပာယ်ကို ဆိုလိုပါသည်။
၂။ ဝိဟာရ = လျောင်းထိုင်ရပ်သွား ဣရိယာပုထ်လေးပါးတို့တွင် တစ်ပါး ၏ နာကျင်ခြင်းကို တစ်ပါးဖြင့် ပယ်ဖျောက်ရာ ဌာန”ဟူ သော အဓိပ္ပာယ်ကို ဆိုလိုပါသည်။
၃။ ကုဋိ = အပူအအေးဒဏ်ကို ဖြတ်တောက်ရာ ဌာနဟူသော အဓိပ္ပာယ်ကို ဆိုပါသည်။
ကုဋိနှင့် ဝိဟာရအထူး
ဆောက်လုပ်သူဒါယကာ မရှိ မိမိဘာသာ ကိုယ်တိုင်ဆောက်လုပ်ရသော ကျောင်းကို ကုဋိဟု ခေါ်ပါသည်။ ဆောက်လုပ်သူ ဒါယကာက ဆောက်လုပ် ပြီးမှ လှူဒါန်းသော ကျောင်းကို ဝိဟာရဟု ခေါ်ပါသည်။
(ဆောင်) ပိုင်ရှင် မရှိ၊ ကုဋိခေါ်ရ၊ ရှင်ရှိက၊ ခေါ်ကြ ဝိဟာရာ။
ကျောင်းကို ခွင့်ပြုတော်မူခြင်း
ဘုန်းတော်ကြီးတော်မူသော မြတ်စွာဘုရားရှင်သည် ရာဇဂြိုဟ်ပြည် ဝေဠုဝန်ဝါးတော၌ သီတင်းသုံးနေတော်မူသောအခါ ရဟန်းတို့အား ကျောင်းကို ခွင့်မပြုသေးပါ။
ရဟန်းတို့သည် တောသစ်ပင်ရင်း, တောင်ချောက်, တောင်ခေါင်း, သင်္ချိုင်း, တောအုပ်, လွင်ပြင်, ကောက်ရိုးပုံ ထိုထိုအရပ်၌ ဖြစ်သလိုနေကြရသည်။
တစ်နေ့သောအခါ ရာဇဂြိုဟ်ပြည်မှ သူဌေးတစ်ဦးသည် ရဟန်းတော်တို့၏ ကြည်ညိုဖွယ်ရှိသော ရှေ့သို့တက်ခြင်း, နောက်သို့ဆုတ်ခြင်း, ကြည့်ရှုခြင်း, ကွေးခြင်း, ဆန့်ခြင်း, မျက်လွှာချလျက် ဣရိယာပုထ်တို့ဖြင့် သွားလာ နေထိုင်ကြသည်ကို တွေ့ရှိကြည်ညို၍ ကျောင်းဆောင်လေးတွေ ဆောက်လုပ်လှူလိုကြောင်း ရဟန်းတို့အား ပြောကြားလျှောက်ထားရာ ရဟန်းတို့က ဘုရားရှင် ခွင့်မပြုသေးကြောင်း မိန့်ကြားကြရာ မြတ်စွာဘုရားရှင်အား ရဟန်းတို့က လျှောက်ထား၍ မြတ်စွာဘုရားရှင်သည် ရှေးဦးစွာ ကျောင်း (၅)မျိုး ခွင့်ပြုတော်မူသည်။
ကျောင်း (၅) မျိုး
ရဟန်းတို့ နှစ်ဖက်မိုးကျောင်းကိုလည်းကောင်း, တစ်ဖက်မိုးကျောင်းကို လည်းကောင်း, ပြာသာဒ်ရှည်ကိုလည်းကောင်း, ပြာသာဒ်ဦးပြည်းကိုလည်း ကောင်း, လိုဏ်ဂူကိုလည်းကောင်း ဤငါးပါးသော နေရာကျောင်းတို့ကို ငါဘုရား ခွင့်ပြုတော်မူ၏ဟု မိန့်တော်မူ၏၊
ရာဇဂြိုဟ်သူဌေး သိရှိ၍ တစ်ရက်တည်း၌ပင် ခြောက်ဆယ်သော ကျောင်းတို့ကို တည်ဆောက်၍ ဘုရားရှင်ကို လျှောက်ထားရာ မြတ်စွာဘုရားရှင်က လာပြီး, လာလတ္တံ့သော အရပ်လေးမျက်နှာ၌ရှိသော သံဃာအား လှူလော့ဟု မိန့်တော်မူသည်။
ရာဇဂြိုဟ်သူဌေးကြီးသည် ထိုကျောင်းပေါင်းခြောက်ဆယ်တို့ကို အာဂတာနာဂတ စတုဒ္ဒိသာသံဃိက အရပ်လေးမျက်နှာရှိ သံဃာအား လှူလေ၏၊ ထိုအခါမှစ၍ ကျောင်းများ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ (စူဠဝါပါဠိမြန်မာပြန်၊၂၉၅။)
ဝိဟာရ (၃) မျိုး
၁။ သံဃိကဝိဟာရ = အာဂတာနာဂတ စတုဒ္ဒိသာသံဃိကကျောင်း၊
၂။ ဂဏသန္တကဝိဟာရ = ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မန္တာနံ ဒမ္မိ၊ ဤကျောင်းကို အရှင်မြတ်တို့အား လှူပါ၏ဟု ဆို၍ လှူအပ်သောကျောင်းသည် ဂိုဏ်းပိုင်ကျောင်း၊
၃။ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရ = ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မတော ဒမ္မိဟု ဆို၍ အရှင်ဘုရားအား လှူပါ၏ဟု ပုဂ္ဂိုလ်အား လှူလျှင် ပုဂ္ဂလိကကျောင်း တစ်ပါးတည်းပိုင် ပုဂ္ဂလိက ကျောင်း ဖြစ်သည်။ (ဝိနယာလင်္ကာရဋီကာ၊၅၂။)
(မှတ်ချက်) ဂိုဏ်းအားလုံးဖြစ်စေ, ပုဂ္ဂိုလ်ကဖြစ်စေ မပေးအပ်ဘဲ မလွှဲဘဲ ပျံတော်မူလျှင် မတသန္တကသံဃိကကျောင်းပင် ဖြစ်သွားပါသည်။ (ဝိနယာလင်္ကာရဋီကာ၊၇၅။)
ကုဋိ (၃) မျိုး
၁။ ဥလ္လိတ္တကုဋိ = အင်္ဂတေ မြေညက် နှစ်မျိုးတို့ဖြင့် နံရံနှင့် စပ်၍ အမိုးအတွင်းက လိမ်းကျံအပ်သော ကုဋိ၊
၂။ အဝလိတ္တကုဋိ = အင်္ဂတေ မြေညက်တို့ဖြင့် နံရံနှင့် အမိုးအပြင်ဘက်က လိမ်းကျံအပ်သော ကုဋိ၊
၃။ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တကုဋိ = ထို့အတူ အတွင်းအပြင် လိမ်းကျံအပ်သော ကုဋိ၊
ဝိဟာရ (၃) မျိုး
၁။ ဥလ္လိတ္တဝိဟာရ၊
၂။ အဝလိတ္တဝိဟာရ၊
၃။ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တဝိဟာရဟု ကုဋိအတိုင်းပင် အတွင်းလိမ်းကျံ, အပြင်လိမ်းကျံ, အတွင်းအပြင်လိမ်းကျံဟု ဝိဟာရ(၃)မျိုးပင် ဖြစ်သည်။
(မှတ်ချက်) အတွင်းဘက်၌ အင်္ဂတေမြေညက် လိမ်းကျံသောအခါ အောက်ကစပြီး အထက်သို့ တက်၍ လိမ်းကျံအပ်၏၊ အပြင် ဘက်က လိမ်းကျံသောအခါ အထက်က စပြီး အောက်သို့ သက်၍ လိမ်းကျံအပ်၏၊ ( ဥ = အထက်၊ အဝ = အောက်) ကုဋိနှင့် စပ်၍ သန္နိဓိသိက္ခာပုဒ်လာ ကပ္ပိယကုဋိ အကပ္ပိယကုဋိတို့ကို မှတ်သားသင့်ပါသည်။
ကပ္ပိယကုဋိ (၄) မျိုး
၁။ ဥဿာဝနန္တိကကုဋိ၊
၂။ ဂေါနိသာဒိကကုဋိ၊
၃။ ဂဟပတိကုဋိ၊
၄။ သမ္မုတိကုဋိဟု လေးမျိုး ရှိသည်။
၁။ ဥဿာဝနန္တိကကုဋိ
သံဃာ၏လည်းကောင်း, ပုဂ္ဂိုလ်၏လည်းကောင်း နေစရာအကျိုးငှာ ရဟန်းတို့ချည်းသက်သက် ဖြစ်စေ၊ လူသာမဏေတို့နှင့် ရော၍ဖြစ်စေ၊ ပထမ ထူသောတိုင် သို့မဟုတ် ပထမနံရံခြေဖြစ်သော အုတ်ကျောက်ကို ချီမြှောက်၍ “ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမ”ဟု ဆို၍ဖြစ်စေ၊ ကပ္ပိယကုဋိံဟု ဆို၍ဖြစ်စေ မြေနှင့် တိုင်၊ မြေနှင့် အုတ်ကျောက် ထိသည်နှင့် ပါဠိပြောကြား ရွတ်ဆိုခြင်းအဆုံး တစ်ပြိုင်နက်ဖြစ်အောင်ဆို၍ ပြုလုပ်သော ကျောင်းကို ဥဿာဝနန္တိကကုဋိဟု ခေါ်သည်။ ကျောင်းဟောင်းကို ဖျက်၍ဖြစ်စေ၊ အသစ်ဖြစ်စေ ကျောင်းဆောက်ရာ၌ ဤဥဿာဝနန္တိကာကုဋိဖြစ်အောင် ရှေးဆရာတို့ စီမံလေ့ ရှိကြသည်။
၂။ ဂေါနိသာဒိကကုဋိ
အာရာမ (= အရံအကာ) မရှိသောကျောင်းကို ဂေါနိသာဒိကကုဋိဟု ခေါ်သည်။ ထို ဂေါနိသာဒိကကုဋိသည် အာရာမလည်း အရံ မရှိ၊ ကျောင်းလည်း အရံ မရှိအံ့၊ အာရာမဂေါနိသာဒိကကုဋိဟု ခေါ်၏၊ ကျောင်းသည် အလုံးစုံဖြစ်စေ, တချို့ဖြစ်စေ အရံ ရှိ၍ အာရာမသည် အရံ မရှိအံ့၊ ဝိဟာရဂေါနိသာဒိကကုဋိ ခေါ်သည်။ အရံ မရှိသည်သာ လိုရင်း ဖြစ်သည်၊ နွားတို့သည် ဝင်ရောက်နိုင်ရကား ထိုကျောင်းတိုက်ကို ဂေါနိသာဒိကကုဋိဟု ခေါ်သည်။
၃။ ဂဟပတိကုဋိ
လူဒါယကာတို့ ကျောင်းဆောက်၍ ကပ္ပိယကုဋိံ ဒေမ ပရိဘုဉ္ဇထ ဟူ၍လည်းကောင်း, “ကပ္ပိယကုဋိံ ကာတုံ ဒေမ”ဟူ၍လည်းကောင်း ဆို၍ လှူအပ်သော ကျောင်းမျိုးကို ဂဟပတိကုဋိ ဟုခေါ်သည်။
(မှတ်ချက်) သီတင်းသုံးဖော် ငါးယောက်တို့တွင် ရဟန်းကို ဖယ်ထား၍ ကြွင်းသော သီတင်းသုံးဖော်လေးယောက်နှင့် လူနတ်တို့ လှူသော ကျောင်းကိုလည်း ဂဟပတိကုဋိ ခေါ်သေးသည်။ တစ်ဖန် ရဟန်းသံဃာ၏ ကျောင်းကို ဖယ်ထား၍ ဘိက္ခုနီမကျောင်း အာရာမ်စောင့် တိတ္ထိ နတ် နဂါး ဗြဟ္မာတို့၏ ဗိမာန်ကိုလည်း ဂဟပတိကုဋိ ခေါ်သေးသည်ဟု အန္ဓကအဋ္ဌကထာ ဆို၏၊ ယာဝကာလိက ယာမကာလိက ဝတ္ထုကို သိမ်းထားကောင်း၏၊ အန္တောဝုတ္ထအပြစ် မရှိဟူလို။
၄။ သမ္မုတိကုဋိ
သိမ်အတွင်း၌ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာဖြင့်ဖြစ်စေ၊ အပလောကနကံဖြင့် ဖြစ်စေ သမုတ်အပ်သော ကျောင်းမျိုးကို သမ္မုတိကုဋိဟု ခေါ်သည်။
အကပ္ပိယကုဋိ ဖြစ်ပုံ
၁။ ဥဿာဝနန္တိကကုဋိ ပျက်ပုံ = အလုံးစုံသော တိုင်နံရံခြေတို့ကို ပယ်ဖျက်အပ်ကုန်သော် ဥဿာဝနန္တိကကုဋိ ပျက်၍ အကပ္ပိယကုဋိ ဖြစ်သည်။ တိုင်တစ်လုံးဖြစ်စေ, နံရံခြေမျှဖြစ်စေ မပျက်သေးလျှင် ကပ္ပိယကုဋိ မပျက်သေး။
၂။ ဂေါနိသာဒိကကုဋိ ပျက်ပုံ = တံတိုင်းစသည်တို့ဖြင့် ထက်ဝက် ထက်ဝက်ထက်အလွန် ကာရံမိသော် ဂေါနိသာဒိကကုဋိ ပျက်၍ အကပ္ပိယကုဋိ ဖြစ်သည်။ တစ်ဖန် တံတိုင်းအကာရံစသည် ပျက်စီးပြန်သော် ကပ္ပိယကုဋိ ဖြစ်ပြန်သေး၏၊
၃။ ဂဟပတိကုဋိ ပျက်ပုံ = အမိုးအားလုံး ပျက်သော် ကပ္ပိယကုဋိပျက်၍ အကပ္ပိယကုဋိ ဖြစ်သည်။
၄။ သမ္မုတိကုဋိ ပျက်ပုံ = အမိုးအားလုံးပျက်သော် ကပ္ပိယကုဋိပျက်၍ အကပ္ပိယကုဋိ ဖြစ်သည်။ ပြန်၍မိုးလျှင် ကပ္ပိယကုဋိ ပြန်၍ဖြစ်သည်ဟု ယူသင့်သော်လည်း ထိုသို့ကား အဆိုမရှိပါ၊ ထို့ကြောင့် ဝိနည်းဓိုရ် ဆရာတော်ကြီးများသည် ကျောင်းပြင်မိုးသောအခါ အမိုးအားလုံး ဖျက်မချ စေဘဲ အမိုးအနည်းငယ် ချန်ထားခဲ့ပြီး နောက်မှ ပြန်မိုးစေကြသည်။
(မှတ်ချက်) ဂေါနိသာဒိကကုဋိ စသည်တို့ပျက်၍ သမ္မုတိကုဋိ ပြုလုပ်ပြန်သော် အပ်သည်၊ ပြုကောင်းသည်။ ဝါသာဂါရ နေစရာကျောင်း မဟုတ်သော ဆွမ်းစားကျောင်း ဥပုသ်အိမ် စသည်တို့ကား ဘယ်အခါမှ မပျက်ကောင်းသော ကပ္ပိယကုဋိ မည်၏၊ အဋ္ဌကထာကြီး ဘေသဇ္ဇခန္ဓက၌ အကျယ်လာပြီ။ (ပါတိမောက္ခမေဒိနီ၊ ၃၃၆။) အာပတ်သင့်ပုံများ ကာလိကလေးပါး၌ ပြဆိုအံ့။
(ဆောင်) ဂဟပတိ၊ သမ္မုတိ၊ ဂေါနိဥဿဝနန်။ ဥဿာဝနန်၊ တိုင်ခြေရံ၊ မကျန်အားလုံးပျက်။ ဂေါနိသာဒိ၊ ကာရံမိ၊ ပျက်၏ရာမ်ထက်ဝက်။ ဂဟပတိ၊ သမ္မုတိ၊ မရှိအမိုးပျက်။ ဝါသာဂါရ၊ မဟုတ်က၊ ပဉ္စမီ မပျက်။
သံဃိကဖြစ်စေ, ပုဂ္ဂလိကဖြစ်စေ နေဖို့ရန်ဆောက်လုပ်အပ်သော သဟသေယျအာပတ်လည်း သင့်လောက်အောင် အမိုးအကာရှိသော ကျောင်းဝယ် ကပ္ပိယကုဋိကို ရှိထိုက် ရထိုက်၏၊ ကပ္ပိယကုဋိ မရှိလျှင် ယာဝကာလိက, ယာမကာလိကဝတ္ထု နှစ်မျိုးတို့ကို ညဉ့်အခါ၌ အရုဏ်တက်အောင် မထားကောင်း၊ မသိုမှီးကောင်း၊ ထားမိလျှင်လည်း မစားကောင်း၊ စားလျှင် ဒုက္ကဋ် အာပတ်သင့်၏၊ ထိုသို့ အာပတ်မသင့်အောင် ကပ္ပိယကုဋိ ရှိထိုက် ဖြစ်ထိုက်သည် ဟူလို။ ဤအချက်ကို သတိပြုလိုက်နာသူများ အတော်ရှားနေပြီ ဖြစ်သည်။