ဝိနည်းဥပဒေတော်ကြီး/ပါရာဇိက အမြွက်
၅၈။ ပါရာဇိက အမြွက်
မေထုန်ဝတ္ထု ၅-မျိုး
လူ, နတ်, တိရိတ်၊ ပြိတ်၊ ဘီလူးတုံ၊ ဤငါးစုံ၊ မေထုန်ဝတ္ထုချည်း။
၁။ လူမျိုး၊ ၂။ နတ်မျိုး၊ ၃။ ဘီလူးမျိုး၊ ၄။ ပြိတ္တာမျိုး၊ ၅။ တိရစ္ဆာန်မျိုး၊ မေထုန်မှုမြောက်ထိုက်သော မေထုန်ဝတ္ထု ၅-မျိုး။
အထီး, အမ၊ ပဏ္ဍက၊ ဒွယ ဥဘောဗျည်း။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ (၁) ယောကျ်ား၊ (၂) မိန်းမ၊ (၃) ပဏ္ဍုက်၊ (၄-၅) ဥဘတောဗျည်း နှစ်မျိုး၊ ဣတ္ထိဥဘတောဗျည်း၊ ပုရိသဥဘတောဗျည်း။
မဂ် ၃-ပါး
ကျင်ကြောင်း နှစ်ပါး၊ ခံတွင်းအား၊ သုံးပါး မဂ်ခေါ်နည်း။
(၁) ကျင်ကြီးကြောင်း၊ (၂) ကျင်ငယ်ကြောင်း၊ (၃) ခံတွင်းပေါက်၊ မဂ် ၃-ပါး မည်၏၊
မဂ်သုံးခုမှာ၊ စိုစွတ်ရာ၊ ပမာနှမ်းမျှတည်း။
နိမိတ်ရောက်ထိ၊ သာယာမိ၊ ပါရာဇိကချည်း။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ မဂ်အပေါင်းတို့တွင် တစ်ခုခုသော မဂ်၌ မိမိ၏ ပယောဂနှင့်သော်လည်းကောင်း၊ သူတစ်ပါး၏ ပယောဂနှင့်သော်လည်းကောင်း စိုစွတ်ရာ အရပ်တွင်းသို့ နှမ်းတစ်စေ့ခန့်မျှ မိမိ၏ အင်္ဂါနိမိတ်ရောက်သည်, ထိသည်ကို သာယာသောစိတ် ဖြစ်ငြားအံ့၊ ပါရာဇိကကျ၏၊ သာယာဆဲ ခဏ၌ ရဟန်းဘဝမှလည်း ရွေ့လျော၏၊ နောင်လည်း ရဟန်းတစ်ဖန် မပြုထိုက်ပြီ ဟူလို။
ရွှေစင်တစ်မတ်၊ ခေတ်လိုက်ဖြတ်၊ ထိုက်လတ် လူ့ပစ္စည်း။
ခိုးခြင်းဆယ့်ငါး၊ တစ်ပါးပါး၊ ခိုးငြားရှုံးခဲ့ပြီ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ ရွှေစင်တစ်မတ် ထိုက်တန်သော ဝတ္ထုသည် ပါရာဇိကကျ လောက်၏၊ [ထိုရွှေစင်တစ်မတ်၏ တန်ဖိုးကို အဒိန္နာဒါနသိက္ခာပုဒ်၌ ပြခဲ့သည့် အတိုင်း ခေတ်အလိုက် ဖြစ်ပေါ်နေသည့် ရွှေပေါက်စျေးနှင့် တွက်၍ ယူအပ် ၏၊] လူမျိုးဇာတိရှိသော သူ၏ ဥစ္စာမှသာ ပါရာဇိကကျ၏၊ နတ်, ဘီလူး, ပြိတ္တာ, တိရစ္ဆာန်တို့၏ ဥစ္စာ၌ ပါရာဇိကမကျ။ ထိုလူ၏ ဥစ္စာကို ၁၅-ပါးသော ခိုးခြင်းတို့တွင် တစ်ပါးပါးသော ခိုးခြင်းဖြင့် ခိုးယူငြားအံ့၊ ရှုံးခြင်းသို့ ရောက်ပြီမှတ်။
ခိုးခြင်း ၂၅-ပါးရှိသည်တွင် နာနာဘဏ္ဍပဉ္စက, ဧကဘဏ္ဍပဉ္စက ၂-ပါး သည် ကြွင်းသော ပဉ္စက ၃-ပါးတို့၌ အတွင်းဝင်လေသောကြောင့် ဤ၌ ၁၅- ပါး ဆိုသည်။
ခိုးနည်း ၅-ပါး
ကိုယ်တိုင် စေနည်း၊ စွန့်လွှတ်နည်း၊ ကျိုးပြီး ဝန်ချငါး။
(၁) ကိုယ်တိုင် ခိုးနည်း၊ (၂) စေခိုင်း၍ ခိုးနည်း၊ (၃) စွန့်လွှတ်၍ ခိုးနည်း၊ (၄) မခိုးမီကပင် ခိုးခြင်းအကျိုး ပြီးစီးနှင့်ရသော ခိုးနည်း၊ (၅) ဝန်ချမှုနှင့် ပြီးစီးသော ခိုးနည်း ဟူ၍ ၅-ပါး။ [သာဟတ္ထိကပဉ္စကတည်း။]
ကျနည်း ၅-ပါး
ရှေးကျ, ပြိုင်ကျ၊ တိုင်ပင်ကျ၊ ချိန်းကျ, မှတ်ကျငါး။
(၁) ခိုးမှုပယောဂ မပြီးမီ ရှေး၌ ပါရာဇိကကျနည်း၊ (၂) ခိုးမှုပယောဂနှင့် အတူတကွ ပြိုင်၍ ကျနည်း၊ (၃) မခိုးမီကပင် တိုင်ပင်ရာ၌ ကျနည်း၊ (၄) မခိုးမီပင် အချိန်ပေးမှု ချိန်းချက်မှု၌ ကျနည်း၊ (၅) မခိုးမီပင် အမှတ်သညာပေးမှု၌ ကျနည်း ဟူ၍ ၅-ပါး။ [ပုဗ္ဗပယောဂ ပဉ္စကတည်း။]
ယူနည်း ၅-ပါး
ချောင်းလိမ်, နိုင်ထက်၊ ကြံဘန်ချက်၊ ဖုံးဝှက်, ပြောင်းကမ္ပည်း။
(၁) ချောင်းမြောင်း ဖုံးကွယ် လိမ်လည် လှည့်စား၍ ယူနည်း၊ (၂) အနိုင်အထက် ကျင့်၍ ယူနည်း၊ (၃) ကြံဖန်မှန်းဆ၍ ယူနည်း၊ (၄) ဝတ္ထုကို ဖုံးဝှက်၍ ယူနည်း၊ (၅) လိပ်ကမ္ပည်း ဒဏ်ပြောင်းလဲ၍ ယူနည်းဟူ၍ ၅-ပါး။ [ထေယျာဝဟာရ ပဉ္စကတည်း။]
လူ့အသက်ကို၊ သေစေလို၊ ကိုယ်, နှုတ် စေ့ဆော်ဘိ။
စေ့ဆော်ချက်ကြောင့်၊ အသက်ဇီဝ၊ သေဆုံးက၊ ကျပြီး ပါရာဇိ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ပဋိသန္ဓေတည်နေခြင်းကို အရင်းအစပြု၍ လူသတ္တဝါ၏ အသက်ကို သေစေလိုသော စိတ်ဖြင့် ကိုယ်ပယောဂ, နှုတ်ပယောဂကို ပြုသော် ထိုပယောဂကြောင့် ထိုလူသတ္တဝါ သေခဲ့အံ့၊ ပါရာဇိက ကျ၏၊
ပယောဂ ၆-ပါး
ကိုယ်တိုင်, ခိုင်းစေ၊ ပစ်လွှတ်ထွေ၊ ပုံသေ ထာဝရ။
ဝိဇ္ဇာမန္တာန်၊ တန်ခိုးဘန်၊ ခြောက်တန် .ဝပယောဂ။
(၁) ကိုယ်တိုင်သတ်ခြင်း၊ (၂) သူတစ်ပါးကို ခိုင်းစေ၍ သတ်ခြင်း၊ (၃) လက်နက်နှင့် ပစ်လွှတ်၍ သတ်ခြင်း၊ (၄) ထာဝရပယောဂကို ပြု၍ သတ်ခြင်း၊ (၅) မန္တန် မန္တရား, ဆေးဝါး, အင်းအိုင် ဟူသော ဝိဇ္ဇာမယ အတတ်နှင့် သတ်ခြင်း၊ (၆) ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိတန်ခိုးနှင့် သတ်ခြင်း ဟူ၍ ပယောဂ ၆-ပါးရှိ၏၊
ဝတ္ထု, ကာလ၊ ဩကာသ၊ သတ္ထ, ဣရိယာ။
အမှုထွေပြား၊ ဤခြောက်ပါး၊ သူ့အား စေခိုင်းရာ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ (၁) သတ်အပ်သောသူ ဟူသော ဝတ္ထု၊ (၂) အချိန်ကာလ၊ (၃) အရပ်ဌာန၊ (၄) လက်နက်၊ (၅) ဣရိယာပုထ်၊ (၆) ထိုးခြင်း, ခုတ်ခြင်း စသော သတ်မှုကြိယာ အထွေအပြား၊ ဤကား သူတစ်ပါးအား စေခိုင်းရာ၌ စေခိုင်းသူ ကံမြောက်သည် မမြောက်သည်ကို ဆုံးဖြတ်ကြောင်း ၆-ပါးတည်း။
ကံမြောက်, မမြောက်။ ။ ဤသူကို သတ်ချေဟု စေရာ၌ ထိုသူကို သတ်မှ စေခိုင်းသူကံမြောက်သည်၊ သူတစ်ပါးကို သတ်လျှင် ကံမမြောက်၊ ဤ အချိန်မှာ သတ်ချေဟု စေရာ၌ ထိုအချိန်မှာ သတ်မှ စေခိုင်းသူကံမြောက်သည်၊ အချိန်လွဲလျှင် စေခိုင်းသူ ကံမမြောက်။
မှတ်ချက်။ ။ ဤအတူ နေရာအရပ်ဌာနကို မှတ်၍ စေခိုင်းရာ၌လည်း ကောင်း၊ မည်သည့် ဣရိယာပုထ်မှာ သတ်လေဟု ဣရိယာပုထ်ကို မှတ်၍ စေခိုင်းရာ၌လည်းကောင်း၊ ထိုးခြင်း, ခုတ်ခြင်း စသည်တို့တွင် တစ်ခုခုကို မှတ်၍ စေခိုင်းရာ၌လည်းကောင်း၊ စေခိုင်းတိုင်းကျမှ စေခိုင်းသူ ကံမြောက်သည်။ တစ်ခုခုလွဲလျှင် စေခိုင်းသူ လွတ်လေ၏၊
တိုက်တွန်း, ချီးမွမ်း၊ သေဖို့ညွှန်း၊ စွန်းပြီ ထိုသူ့မှာ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ မသေတဲ့နိုင်သောသူတို့ သေတဲ့နိုင်အောင် တိုက်တွန်းမှု၊ မသေချင်သော သူ, မသေဝံ့သော သူကို သေချင်အောင်, သေဝံ့အောင် သေမှုကို ချီးမွမ်းမှု၊ သေလိုသော သူကို သေရန်နည်းလမ်း ပြညွှန်းမှုများသည်လည်း ပယောဂ စွန်းငြိလျက် ရှိ၏၊ ထိုပယောဂကြောင့် သေခဲ့လျှင် ပါရာဇိက ကျ၏၊
စျာန်, မဂ်, ဖိုလ်ကို၊ ကိုယ်၌ရှိပြု၊ ပြောကြားမှု၊ မုသား ပါရာဇိ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ မိမိကိုယ်၌ မရှိသော စျာန်, မဂ်, ဖိုလ်တို့ကို မိမိကိုယ်၌ အရှိပြု၍ လူဇာတ်ရှိသော သူအား မုသားစိုက်၍ တိုက်ရိုက်ပြောကြားခဲ့သည် ရှိသော် ပါရာဇိက ကျ၏၊
ရဟန်းစင်ဘိ၊ တိတ္ထိအမူ၊ အသွင်ယူ၊ မှတ်ယူ ပါရာဇိ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ ရဟန်းဖြစ်ပါလျက် တိတ္ထိတို့၏ အယူကို နှစ်သက်၍ တိတ္ထိတို့၏ အသွင်ကို ယူခဲ့အံ့၊ ပါရာဇိက ကျ၏၊
ပါရာဇိက ကုစားနည်း
ပါရာဇိက၊ သင့်တုံက၊ ကုသလမ်းမရှိ။ [သိသာပြီ။]
လူ, သာမဏေ၊ လုပ်၍နေ၊ စင်လေ အာပတ္တိ။ [သိသာပြီ။]
စျာန်, မဂ် အန္တရာယ်၊ မငြိတွယ်၊ စင်ကြယ် ဝိသုဒ္ဓိ။ [သိသာပြီ။]
ရှင်သာမဏေအတွက်
ရဟန်းတော်များ၊ မပြောငြားဘဲ၊
လျောက်လျားကိုယ်စိုး၊ ရှင်လုပ်မျိုး လိင်ခိုး ပါရာဇိ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ ရဟန်းများထံ သင်္ကန်းတောင်းမှု, သင်္ကန်းပေးမှု မရှိ၊ မိမိ အလိုအလျောက် ကိုယ်စိုးရ, စိတ်စိုးရ သင်္ကန်းကို ဝတ်၍ ရှင်သာမဏေလုပ် သော အမှုမျိုးသည် လိင်ခိုးပါရာဇိက မည်၏၊ ဤသို့ ဝတ်ပြီး၍ နောက်၌ ရဟန်းကောင်း, ရှင်ကောင်းများနှင့် ပေါင်းဖော်ခြင်းကို ပြုပြန်မူကား လိင်ခိုး ထေရ်ခိုး နှစ်မျိုး ဖြစ်၏၊ [ဥဘယထေနက ခေါ်၏၊]
ကပ်, မင်း, ရန်သူ၊ ခိုးသူ ဓားပြ၊ ကန္တာရ၊ ရောဂအပ်ကြောင်း ရှိ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ ကပ်ဥပါဒ်ဘေး, မင်းဘေး, ရန်သူဘေး, ခိုးသူ ဓားပြဘေး, ကန္တာရခရီးခဲဘေး, မိမိ၌ စွဲသော အနာရောဂါဘေး၊ ဤဘေးစုမှ လွတ်ခြင်းငှာ သင်္ကန်းကို အလိုအလျောက် ဝတ်သော်လည်း အပြစ်မရှိ။
အကြောင်းရှိ၍၊ ဝတ်မိပြီးခါ၊ သာမဏေကောင်း၊ ရဟန်းကောင်းနှင့်၊
ပေါင်းဖော်သမျိုး၊ စိတ်မရိုး၊ ထေရ်ခိုး ပါရာဇိ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ ကပ်ဘေးစသည်မှ လွတ်မြောက်နိုင်ရန် မိမိအလိုလို သင်္ကန်းကို ဝတ်ပြီးသောအခါ၌ တစ်ပါးသော သာမဏေကောင်း, ရဟန်းကောင်းတို့နှင့် တွေ့ကြုံသောအခါ မိမိကိုယ်ကို ဟုတ်မှန်တိုင်း ပြောကြားရမည်ကို မပြောကြားဘဲ ရှင်ကောင်း, ရဟန်းကောင်းတို့နှင့် ပေါင်းဖော်ဆက်ဆံခြင်းကို ပြုခဲ့အံ့၊ မရိုးမဖြောင့်သော စိတ်ဖြင့် ပေါင်းဖော်ခြင်းကြောင့် ထေရ်ခိုး ပါရာဇိက ရောက်၏၊
သာမဏေစင်၊ ဖြစ်လျက်ပင်ကို၊ သံဃာနှင့်သာ၊ တွေ့သောခါ၌၊
ငါရဟန်းဟု ပြခန်းတစ်မျိုး၊ စိတ်မရိုး၊ ထေရ်ခိုး ပါရာဇိ။
အဓိပ္ပာယ်။ ။ သာမဏေကောင်းသည် ရဟန်းများနှင့် တွေ့ကြုံသော အခါ၌ မိမိကိုယ်ကို ရဟန်းဟု ပြောငြားအံ့၊ ထေရ်ခိုး ပါရာဇိက ရောက်၏၊
လူဝတ်ကြောင်အတွက် (အနန္တရိယကံ ၅-ပါး)
မိ, ဘ, ရဟန္တာ၊ သတ်သုံးဖြာ၊ သံဃာ သင်းခွဲမှု။
သွေးစိမ်းတည်စေ၊ ဤငါးထွေ၊ ရှုံးလေ ရှင်ဖြစ်မှု။
(၁) အမိကို သတ်သောသူ၊ (၂) အဘကို သတ်သောသူ၊ (၃) ရဟန္တာကို သတ်သောသူ၊ (၄) သံဃာကို သင်းခွဲသောသူ၊ (၅) မြတ်စွာဘုရား၌ သွေးစိမ်း တည်အောင် ပြုသောသူ။ ဤငါးဦးတို့သည် အနန္တရိယကံ ထိုက်၍ ရှင်သာမဏေ အဖြစ်ကို မရနိုင်ကုန်၊ ပဉ္စင်းအဖြစ်ကို မရနိုင်ကုန်၊ ပဉ္စင်းခံမပေးအပ်၊ ပဉ္စင်းခံ ပေးမိသည်ရှိသော် (အသွင်ကို) ဖျက်ရမည်ဟု မိန့်တော်မူ၏၊
ဘိက္ခုနီအား မဂ်သုံးပါး၊ ပြစ်မှားကျူးလွန်ပြု။ [သိသာပြီ။]
ဥဘောဗျည်းပါ၊ ဤနှစ်ဖြာ၊ ပါရာဇိကစု။ [သိသာပြီ။]
ပါရာဇိကကျ ၃-မျိုး
(၁) ရဟန်း ပါရာဇိကကျ၊ (၂) ရှင်သာမဏေ ပါရာဇိကကျ၊(၃) လူ ပါရာဇိကကျ၊ ပေါင်း - ၃ မျိုး။
ပါရာဇိက အမြွက် ပြီးပြီ။