သိမ်မျိုးစုံမဟာဋီကာ/ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဋီကာတို့အလို ခမတိပုဒ် ကတ္တုရုပ် ဖြစ်ကြောင်း
ယဿာယသ္မတော ခမတိ။ (ဝိနည်းပါဠိတော်အရပ်ရပ်။) ခမတီတိ ရုစ္စတိ။ (မဟာဝါ ဝိမတိဋီကာ၊ ဒု၊ ၁၃၇။) အမှာကံ ပေတံ ခမတိ။ (ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပုဒ်၊ ပါရာဇိကဏ်ပါဠိတော်၊ ၂၆၇။) အမှာကမ္ပေတံ ခမတီတိ ယံ သော ကရောတိ၊ ဧတံ အမှာကမ္ပိ ရုစ္စတိ။ (ပါရာဇိကဏ်အဋ္ဌကထာ၊ ဒု ၁၉၆။ ကင်္ခါအဋ္ဌကထာ။ ၁၄ ၂။) ဤ၌ ခမတိကို ရုစ္စတိ ဖွင့်သည်။
အပ္ပဋိက္ကောသနာတိ ‘‘န မေတံ ခမတိ, မာ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ အပ္ပဋိသေဓနာ။ (ပရိဝါ အဋ္ဌကထာ၊ ၁၉၉။)
သစေ ရုစ္စတိ၊ သတ္ထာ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ (အာနန္ဒတ္ထေရ အပဒါန် အဋ္ဌကထာ၊ ပ၊ ၃၄၉။)
တသ္မာ နေတံ မယှံ ရုစ္စတိ။ (ဧကင်္ဂုတ္တရ အဋ္ဌကထာ၊ ၁၁၁။)
နစ္ဆာဒေယာတိ နရုစ္ဆေယျ။ (သီလက္ခန်အဋ္ဌကထာ၊ ၁၉၀။)
ဤအဋ္ဌကထာများ၌ သတ္ထာဟူသော ပထမ ဝုတ္တကတ္တား ဧတံ ဟူသော အဝုတ္တဒုတိယာကံ၊ နစ္ဆာဒေယျ- ဟူသော ဧကန္တကတ္တု ရူပ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗတို့ကို ကြပ်ကြပ် မြော်လိုက်ပါ။ အဋ္ဌကထာကြီးကပင် ခမတိကို ရုစ္စတိ ဖွင့်သည်ကို သတိပြုပါ။
တေသံ တေ ဓမ္မာ။ ပ။ န နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ။ (မူလပဏ္ဏာသ ပါဠိတော်၊ ၁၈၆။ ပါရာဇိကဏ် အဋ္ဌကထာ၊ ပ၊ ၁၉။ သီလက္ခန်အဋ္ဌက်ထာ၊ ၂၂။ အဋ္ဌသာလိနီအဋ္ဌကထာ၊ ၂၄။)
နိဇ္ဈာနပညံ နက္ခမန္တိ။ ( မူလဋီကာ။ သာရတ္ထဒီပနီစသော၊ ဋီကာကြီးငယ်၊ မ၊ ဋ္ဌ၊ ၂။ ၁၃။ သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၈၃၊ ဒီ၊ ဋီ၊ ၁၊ ၃၁။ သီ၊ ဋီ၊ သစ်၊ ၁၊ ၁၁၂၊ မ၊ ဋီ၊ ၂။ဂ၇။ မူလ။ ဋီ၊ ၁၊ ၂၂။)
၎င်း သာဓကများ၌ တေ ဓမ္မာ ဟူသော ပထမာဝုတ္တ ကတ္တားကို ငဲ့၍ န ခမန္တိ-ဟု ဗဟုဝုစ်ကြိယာထားပုံ၊ နိဇ္ဇာနံ-ဟု ဒုတိယာအဝုတ္တကံထားပုံ- နိဇ္ဈာနံ-ဟူသော သံဝဏ္ဏတဗ္ဗကို နိဇ္ဈာနပညံ ဟု အဝုတ္တ ဒုတိယာကံ သံဝဏ္ဏနာမူသဖြင့် သဗ္ဗညုမြတ်စွာဘုရား ထင်ရှားရှိစဉ်ကစ၍ အဋ္ဌကထာဆရာ -မူလဋီကာ စသော ဋီကာကျမ်းပြုဆရာ အလုံးစုံတို့ လက်ထက်တိုင်း ခမတိ-ပုဒ်၏ ကတ္တုရုပ် ယူကြကြောင်း ကောင်းကင်အပြင်၌ နေလပမာ ထင်ရှားခဲ့လေသည်။
ဘတ္တမဿ နစ္ဆာဒေတိ၊ (ခုဒ္ဒကံဝတ္ထု ခန္ဓက စူဠဝါပါဠိတော်၊ ၂၇၈။) နစ္ဆာဒေတီတိ န ရုစ္စတိ။ (၎င်းစူဠဝါအဋ္ဌကထာ၊ ၅၆။) အထ ပန ‘‘ဝိနိစ္ဆိနထ တာဝ, ဘန္တေ, သစေ အမှာကံ ခမိဿတိ, ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ (ပါရာဇိကဏ် အဋ္ဌကထာ၊ ဒု၊ ၁၇၅)
ခမတီတီ ရုစ္စတိ။ (တိကင်္ဂုတ္တရ အဋ္ဌကထာ၊ ဒု၊ ၈၈၊ ၃၂၆။)
ရုစ္စတီတိ တေ စိတ္တဿ အဘိရုစိဥပ္ပါဒကော ကတမောတိ ပုစ္ဆတိ။ (အင်္ဂုတ္တိုရ်ဋီကာ၊ ဒု၊ ၉ဝ။)
ဤသာဓကများ၌ ဆဒ သံဝရဏေ။ ဂေဟံ ဆာဒေတိ၊ ဆာဒယတိ၊ ဒေါသံ၊ ဆာဒေတိ၊ စုရာဒိဂဏိကဓာတ်၊ ကတ္တုရုပ်အရာ ထုတ်ပြသော။ (သဒ္ဒနီတိ ဓာတုမာလာ၊ ၃၁၂။) ဆဒ အပဝါရဏေ၊ ဆာဒေဟိ၊ ဆာဒယတိ၊ စုရာဒိဂဏိကဓာတ် ကတ္ထုရုပ်အရာထုတ်ပြသော။ (သဒ္ဒနီတိ ဓာတုမာလာ၊ ၃၁၄။) ဆဒ သံဝရဦဇနေ၊ ဂေဟံ ဆဒတိ ဆာဒေတိ ဘူဝါဒိ စုရာဒိ၊ ဂဏိကဓာတ်၌ပြသော၊( ဓာတွတ္ထသင်္ဂဟ။) ဦဇော ဇီဝနဗလေသု။ (၎င်း) ဆဒီ ဣစ္ဆာယံ၊ ပုရိသဿ ဘတ္တံ ဆာဒေတိ၊ ရုစ္စတီတိ အတ္ထော။ ပုရိသဿ ဘတ္တံ ဆာဒယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ စုရာဒိဂဏိကဓာတ်အရာ ဓာတွတ္ထသင်္ဂဟ ဓာတုမာလာတိုနှင့်အညီ ဆာဒေတိ -ဟူသော သုဒ္ဓ ကတ္တုရုပ် သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗကို ရုစ္စတိ -ဟု အဋ္ဌကထာဖွင့်သောကြောင့် ယင်း ရုစ္စတိ- ပုဒ်၏ကတ္တုရုပ်အဖြစ်သည် အလွန် ထင်ရှားခဲ့၏။ ခမတိ-ကို ရုစ္စတိ ဖွင့်ရာမှာ ဝိမတိဋီကာ ကာရက ရူပသိဒ္ဓိဋီကာ ဆရာတို့သည် ပါရာဇိကဏ်အဋ္ဌကထာကြီး စသည်ကိုမှီ၍ ဖွင့်ရာကား အဋ္ဌကထာ ဝါဒပင်တည်း။
ဤအဋ္ဌကထာ ဋီကာကျမ်းပေါင်းများစွာတို့၌ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗ၊ သံဝဏ္ဏနာဖွင့်ပုံ နည်းမျိုးစုံကို တိပိဋကဓရ လဒ္ဓလဉ္ဆန သီလ သမာဓိ ပညာဝန္တ စသော ဂုဏ်ပေါင်း ကျေးဇူးအပေါင်းနှင့် ပြည့်စုံသော ဆရာတော်ကြီးတို့ထံမှ ဟတ္ထမုတ္တိနယ မကျန် နည်းမျိုးစုံရ၍ ယူနည်း,ဆနည်း ကြံနည်း,စည်နည်း စသည်တို့ဖြင့် စဉ်းစားခဲ့ပါသော် သဗ္ဗညု မြတ်စွာဘုရား ထင်ရှားရှိတော်မူစဉ်က အဋ္ဌကထာ ဋီကာဟောင်း ဋီကာသစ်တို့ လက်ထက်တော်တိုင် ၎င်းခမ,ရုစ္စတိ- ပုဒ်တို့၏ သုဒ္ဓ ကတ္တုရုပ်အဖြစ် ယူကြ ပြောကြ ရွတ်ကြ ဖတ်ကြသည်မှာ နေ လ အသွင် ထင်ရှားခဲ့၏။ ထို့ကြောင့် ရှေးရှေး အဋ္ဌကထာ ဋီကာ ကြီးငယ်တို့ အလိုတော်အားဖြင့် ယင်းပုဒ်တို့ ကမ္မရုပ် ဖြစ်မဖြစ်မှာ လျဉ်းပါးဖွယ်မရှိချေ။
ဤကား ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဋီကာကြီးငယ်တို့ အလိုအားဖြင့် ခမတို့ ရုစ္စတိ-ပုဒ်တို့၏ သုဒ္ဓကတ္တုရုပ် ဖြစ်ကြောင်း ဆုံးဖြတ်ချက်ပြီး၏။