သိမ်မျိုးစုံမဟာဋီကာ/သက္ကတဘာသာနှင့် စပ်သဖြင့် တိရစ္ဆာန သရုပ်ပြခန်း
"န, ဘိက္ခဝေ, တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ။ ယော ပရိယာပုဏေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’။ န ဘိက္ခဝေ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ ဝါစေတဗ္ဗာ၊ ယော ဝါစေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ (စူဠဝါပါဠိတော်၊ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုက္ခန္ဓက၊ ၂၈၁။) (ဤနေရာအဋ္ဌကထာမဖွင့်)
‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇံ ပရိယာပုဏေယျ, ပါစိတ္တိယံ’’။
‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇံ ဝါစေယျ, ပါစိတ္တိယံ’’။ (ဘိက္ခုနီ ပါစိတ် စိတ္တာဂါရဝဂ်။ နဝမ ဒသမသိက္ခာပုဒ်၊ ၄၀၂။)
တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ နာမ ယံ ကိဉ္စိ ဗာဟိရကံ အနတ္ထ သံဟိတံ။(၎င်းပဒဘာဇနီ၄၀၁)။ ဗာဟိရကံ အနတ္ထသံဟိတန္တိ ဟတ္ထိ အဿရထဓနုထရုသိပ္ပာအာထဗ္ဗဏခီလနဝသီကရဏသောသာပန - မန္တာဂဒပ္ပ ယောဂါဒိဘေဒံ ပရူပဃာတကရံ။ (ပါစိတျာဒိအဋ္ဌကထာ၊ ၂၁၅။)
တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဗာဟိရကံ အနတ္ထသံဟိတံ ဟတ္ထိ အဿ (ပ ) ပရူပဃာတကရံ ဝိဇ္ဇံ။ ပရိယာပုဏေယျာတိ ဧတ္ထ ယဿ ကဿစိ “သန္တိကေ တံ ပဒါဒိဝသေန ပရိယာပုဏန္တိယာ ပဒဂဏနာယ စေဝ အက္ခရာဂဏနာယ စ ပါစိတ္တိယံ။ (ကင်္ခါအဋ္ဌကထာ၊ ၃၃၄။)
န တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ နာမ ယာ ကာစိ ဗာဟိရကာ အနတ္ထသဉှိတာ။ (ဝိနယာလင်္ကာရဋီကာ၊ ဒု၊ ၃၆၁။)
တိရစ္ဆာနကထံတိ သဂ္ဂမဂ္ဂဂမနေပိ တိရစ္ဆာနဘူတံ ရာဇကထာ ဒိမနေကဝိဓံ နိရတ္ထကကထံ။ (ဩဝါဒသိက္ခာပုဒ်ပါစိတ်အဋ္ဌကထာ၊ ၅၃။)
တိရစ္ဆာနကထန္တိ အရိယမဂ္ဂဿ တိရစ္ဆာနဘူတံ ကထံ။ ရာဇကထန္တိ ရာဇပဋိသံယုတ္တံ ကထံ၊ စောရကထာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ (ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပုဒ် ပါစိတျာဒိအဋ္ဌကထာ၊ ၁၅၃။)
ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာ ခတ္တဝိဇ္ဇာ (ပ ) မုဒ္ဒါ၊ ဂဏနာ၊ သင်္ခါနံ၊ ကာဝေယျံလောကာယကံ ဣတိ ဝါ၊ ဣတိ ဧဝရူပါယ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာယ မိစ္ဆာဇီဝါ ပဋိဝိရကော သာမဏော ဂေါတမော။ (သုတ် သီလက္ခန်ဗြဟ္မာလသုတ်ပါဠိတော်၊ ၉၊ ၁ဝ။)
ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာတိ ဃရဝတ္ထုအာရာမဝတ္ထာဒီနံ ဂုဏဒေါသသလ္လက္ခဏဝိဇ္ဇာ။ မတ္တိကာဒိဝိသေသံ ဒိသွာပိ ဟိ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပိတွာ ဟေဋ္ဌာ ပထဝိယံ တိံသရတနမတ္တေ, အာကာသေ စ အသီတိရတနမတ္တေ ပဒေသေ ဂုဏဒေါသံ ပဿန္တိ။(ပ မုဒ္ဒါတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါ။ ဂဏနာ ဝုစ္စတိ အစ္ဆိဒ္ဒကဂဏနာ။ သင်္ခါနန္တိ သင်္ကလနသဋုပ္ပါဒနာဒိဝသေန ပိဏ္ဍဂဏနာ။ ယဿ သာ ပဂုဏာ ဟောတိ, သော ရုက္ခမ္ပိ ဒိသွာ ဧတ္တကာနိ ဧတ္ထ ပဏ္ဏာနီတိ ဇာနာတိ။ (သီလက္ခန်အဋ္ဌကထာ၊ ဂဂ၊ ၉၀။)
အဗ္ဘိနော သတ္ထံ အဗ္ဘေယျံ။ မာသုရက္ခေန ကတော ဂန္ထော မာသုရက္ခော။ ရာဇူဟိ ပရိဘူတ္တံ သတ္ထံ ရာဇသတ္ထံ။ သဗ္ဗာနိပေတာနိ ခတ္တဝိဇ္ဇာပကရဏာနိ။ (သီလက္ခန်ဋီကာသစ်၊ ၁၊ ၃၇၁။)
‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒါ နာမ အင်္ဂုလိပဗ္ဗေသု သညံ ဌပေတွာ ဂဏနာ’’တိ ဒဿိတာ။ ဂဏနာ ဝုစ္စတိ အစ္ဆိဒ္ဒကဂဏနာ ပရိသေသဉာယေန, သာ ပန ပါဒသိကမိလက္ခကာဒယော ဝိယ ‘‘ဧကံ ဒွေ’’တိအာဒိနာ နဝန္တဝိဓိနာ နိရန္တရဂဏနာ။ (သီလက္ခန်ဋီကာသစ်၊ ၁။ ၃၇၄။)
ကထံ ဟိ နာမ တုမှေ မောဃပုရိသာ (ပ) အနေကဝိဟိတ တိရစ္ဆာနကထံ ကထေဿထ၊ သေယျထိဒံ၊ ရာဇကထံ စောရကထံ။ပ။ ဣတိ ဘဝါဘဝကထံ ဣတိ ဝါ။ (ပါစိတ် ဂါမပ္ပဝေသန သိက္ခာပုဒ်ပါဠိတော်၊ ၂၁၄။ မဟာဝါ စမ္မက္ခန္ဓကပါဠိတော်၊ ၂၇၇။ ဒသင်္ဂုတ္တရပါဠိတော်၊ အံ၊ ၃။ ၃၅၈။)
အထ ဝါ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတာပိ အရညပဗ္ဗတနဒီဒီပကထာ ဣတိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတွာ ဆတ္တိံသ (ဗာတ္တိံသ) တိရစ္ဆာနကထာတိ ဝုစ္စတိ။
(ပါစိတ်သာရတ္ထဒီပနီဋီကာ ဂါမပ္ပဝေသနအဖွင့်။ သာရတ္ထ၊ ၃၊၁ဝဝ။)
အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတာ ဟိ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာ။ (သာရတ္ထ၃။ ၉၈။)
‘‘ဘန္တေ, ဣမသ္မိံ သာသနေ ကတိ ဓုရာနီ’’တိ? ‘‘ဂန္ထဓုရံ, ဝိပဿနာဓုရန္တိ ဒွေယေဝ ဓုရာနိ ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘ကတမံ ပန, ဘန္တေ, ဂန္ထဓုရံ, ကတမံ ဝိပဿနာဓုရ’’န္တိ? ‘‘အတ္တနော ပညာနုရူပေန ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ နိကာယေ သကလံ ဝါ ပန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ တဿ ဓာရဏံ, ကထနံ, ဝါစနန္တိ ဣဒံ ဂန္ထဓုရံ နာမ, သလ္လဟုကဝုတ္တိနော ပန ပန္တသေနာသနာဘိရတဿ အတ္တဘာဝေ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတွာ သာတစ္စကိရိယဝသေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တဂ္ဂဟဏန္တိ ဣဒံ ဝိပဿနာဓုရံ နာမာ’’(ဓမ္မ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၅။)
သနာထာ ဘိက္ခဝေ ဝိဟရထ၊ မာ အနာထာ-စသည်ဖြင့် ဒသင်္ဂုတ္တရ ပါဠိတော် (၂၇၅)၌ နာထတရား(၁၀)ပါးကို ဟောတော်မူသည်။
ဤပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဋီကာ ဂန္ထန္တရများ၌ ပိဏ္ဍတ္ထကောက်ယူလိုက်သော် ဝဋ်မှထွက်မြောက်ကြောင်း မဟုတ်သည့်အတွက် လူ့ပြည် နတ်ပြည် ဗြဟ္မာပြည်တည်းဟူသော သဂ္ဂ၊ မဂ် ဖိုလ် နိဗ္ဗာန်တည်းဟူသော မောက္ခတို့မှ ဖီလာကန့်လန့်ဖြစ်သော ၃၆-ပါး၊ (၃၂)ပါးသော ရာဇကထာ စသော စကားမျိုးကို တိရစ္ဆာနကထာ ဆိုသည်။ (သာရတ္ထဋီကာ သီလက္ခန်ဋီကာတို့အလို။ )
ထိုတိရစ္ဆာနကထာ ၃၆-ပါး၊ (၃၂)ပါးအဓိပ္ပာယ်ကို ညွှန်းပြအပ် ပြီးသော ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဋီကာတို့ လာတိုင်းယူအပ်၏။
မဂ်ဖိုလ်မှ ဖီလာဖြစ်သော သာသနာတော်မှအပဖြစ်သော အကျိုးစီးပွားနှင့် မစပ်ယှဉ်သော အတတ်ကို တိရစ္ဆာန ဝိဇ္ဇာအတတ်ဆိုသည်။ ထိုတိရစ္ဆာန ဝိဇ္ဇာအတတ် အရကား ဆင်အတတ်၊ မြင်းအတတ် ရထားအတတ်၊ လေးအတတ်၊ ထား ဆောက်ချွတ်အတတ်၊ အာတပ္ပနဗေဒင်၌ စီရင်အပ်သောသူတို့၏ အဖျက်အဆီးကိုပြုသော မန္တရား၊ စူးထုတ် စူးရဲ နှက်၍ ပြုအပ်သော မန္တရား၊ ပြန်ကပ်မန္တရား၊ ကိုယ်လုံးချောက် တတ်စေအောင်ပြုသော မန္တရား၊ အဆိပ်နှင့်ယှဉ်သော ဆေးအတတ် စသည် အပြားရှိသော သူတပါးကို ညှဉ်းဆဲတတ်သော လောကီ လောကုတ္တရာ အကျိုးမရှိသော အတတ်မျိုးဟု ဥဒါန်းပါဠိတော်လာ အတတ်ကြီး(၁၂)ပါးတွင် တစ်စိတ်ကို ပဓာနထား၍ ဝိနည်းအဋ္ဌကထာတို့၌ ဖွင့်သည်။
သီလက္ခန်ပါဠိတော် ဗြဟ္မဇာလသုတ်၌လည်း အိမ်ရာ အရံရာ စသည်တို့၏ အကျိုးအပြစ်ကိုသိသော မြေကြန်အတတ်ဟူသော ဝတ္ထု ဝိဇ္ဇာအတတ်၊ မင်းမှုရေးရာကိုသိသော ခတ္တဝိဇ္ဇာအတတ်။ ပ။ မိန်းမတွက်,လက်ဆစ်ချိုးအတတ်ဟူသော မုဒ္ဒါအတတ်ဂဏန်းသင်္ချာချ၍ ရေတွက်ခြင်းဟူသော ဂဏန်းသင်္ချာအတတ်၊ အပေါင်းရေတွက်ခြင်း သင်္ခါအတတ် စသည်ကို မဂ်ဖိုလ်မှ ဖီလာဖြစ်သော တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ အတတ်ဟု ပါဠိအဋ္ဌကထာ ဋီကာတို့ လာလေသည်။
မြေတိုင်းပညာ အတတ်ဟူသော ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာ၊ ခတ္တဝိဇ္ဇာ၊ ကဏန်းသင်္ချာ အတတ်ဟူသော မုဒ္ဒါ ဂဏနာ သင်္ခါန အတတ်တို့သည် တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ အတတ်ဖြစ်၍ မဂ် ဖိုလ် နိဗ္ဗာန်ကို အလိုရှိ၍ ရှင်ရဟန်း ပြုလာကြသော ရဟန်းသာမဏေတို့နှင့်မဆိုင်၊ သာသနာတော်မှ အပြင် အလွတ်ကျသဖြင့်၊ ဗာဟိယကမ္မ အတတ်မျိုးဖြစ်ကြောင်း၊ ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဋီကာဂန္ထန္တရကို သင်ခြင်းစသော အမှုများသာ အတတ် အရာဌာန၌ အန္တကမ္မဖြစ်ကြောင်း ငါတို့ကျေးဇူးတော်ရှင် ဖြစ်သော ပဏ္ဍိတဓဇ သီရိပဝရ မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂုရု မြန်မာဘုရင် တတိယတန်းဘွဲ့တံဆိပ်တော်ရ မိုင်းခိုင်းဆရာတော်ဘုရားကြီး အမိန့်တော်ရှိ သတည်း။ ထိုကြောင့် ထိုတိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာအတတ်မျိုးကို ရဟန်းသာမဏေတို့ မပို့ချ မသင်ကြားအပ်၊ ပိုချသင်ကြားက“ပဒေပဒေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ၊ အက္ခရက္ခရာယ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ”ဟူသော ဘိက္ခုနီ၊ ပါစိတ် စိတ္တာဂါရဝဂ် ပဉ္စမ၊ နဝမ၊ ဒသမ ပရိယာပုဏန သိက္ခာပုဒ် ဝါစနသိက္ခာပုဒ်တို့၌ ဘုရားဟောတော်မူတိုင်း အက္ခရာတိုင်း အက္ခရာတိုင်း ပုဒ်တိုင်း ပုဒ်တိုင်း စကားတစ်ခွန်း တစ်ဝါကျတိုင်း တစ်ဝါကျတိုင်းစူဠဝါပါဠိတော်အရ ရဟန်းမှာ ဒုက္ကဋ်အာပတ် တစ်ချက်စီ တစ်ချက်စီ သာမဏေတို့မှာ ဒဏ်ထိုက်ရာသတည်း။
တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာဋီကာ သမတ္တာ။