အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာ
၁၄-ဗုဒ္ဓဝဂ်
၆-အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အာရာမရုက္ခစေတျာနိ, မနုဿာ ဘယတဇ္ဇိတာ။
ဘယသဇ္ဇိတာ၊ ဘေးသည် ခြိမ်းခြောက်အပ်ကုန်သော။ မနုဿာ၊ လူတို့သည်။ ပဗ္ဗတာနိ၊ တောင်တို့ကိုလည်းကောင်း။၁ ဝနာနိ စ၊ တောတို့ကိုလည်းကောင်း။ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ စ၊ အာရာမ်သစ်ပင်တည်းဟူသော စေတီတို့ကိုလည်းကောင်း။၂ ဗဟုံ၊ များစွာ။၃ ဝေ၊ စင်စစ်။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ ယန္တိ၊ ဆည်းကပ်ကြကုန်၏။ [“သရဏံကိုးကွယ်ခြင်းသို့။ ယန္တိ၊ ရောက်ကုန်၏ (နီတိသုတ္တ.သျ-၁-၇၄) ”ဟုလည်း ပေး၏။ ရူ-၁၉၃နှင့် ညီ၏။ အထက်နည်း နီတိသုတ္တ-၇၀၄နှင့် ညီ၏။] (ပါ-၁၈၈)
၁။ပဗ္ဗတာနိ။ ။ ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသတည်း၊ “ပဗ္ဗတိ ပူရတီတိ ပဗ္ဗံ၊ ပဗ္ဗံ+ယေသံ အတ္ထီတိ ပဗ္ဗတာ(ရူ-၂၀၃)၊ ပဗ္ဗန္တီ ပူရန္တီတိ ပဗ္ဗတာ၊[ပဗ္ဗ+တ၊-သူစိ။] ပကာရေန တံ တံ ဌာနံ ဝုဏောန္တိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ ပဗ္ဗတာ၊ [ပ+ဝု+တ၊-ဂဠုန်ပျံ-၃၂၊ ဓာဒီ။] ပကာရေန ဗြူဟန္တိ ဝုဍ္ဎေန္တီတိ ပဗ္ဗတာ၊ [ပ+ဗြူဟ+တ၊ ရကို ဗ, ဥုကို အ-ပြု, ဟချေ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၀။] ပဝတ္တန္တိ တိဋ္ဌန္တီတိ ပဗ္ဗတာ၊ [ပ+ဝတု+အ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၅။]”ဟု ပြု။
၂။ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ။ ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပါဏိနော ဝိသေသေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရံယေဝ အာနေတွာ ရမေတီတိ အာရာမော (မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၂-စသည်)၊ ရုဟန္တိ ဇာယန္တီတိ ရုက္ခာ၊ [ရုဟ ဇနနေ+ခ၊ ဟကို ကပြု၊-မောဂ်-၇၊၃၁၊ အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၈၊၁၄၅။] ရုက္ခိယန္တိ ဖလာဒိကာမေဟိ သံဝရိယန္တိ ရက္ခိယန္တီတိ ရုက္ခာ၊ ရုက္ခန္တီတိ ဝါ ရုက္ခာ၊ [ရုက္ခ+အ၊-ပါစိယော-၂၈၂၊ ဓာတွတ္ထ။] အာရာမာ စ+ရုက္ခာ စ အာရာမရုက္ခာ၊ စေတိတဗ္ဗာနိ ပူဇေတဗ္ဗာနီတိ စေတျာနိ၊ [စိတ+ ဏျ၊-ဓာန်-ဋီ-၄၃၆။] စေတေ စေတသိ စိတ္တေ+ကတာနိ ဌပိတာနီတိ စေတျာနိ၊ [စေတ+ဣယ၊ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်, သရလောပေါ မယန- ရာဒီသု ဝါ(နီတိ-၆၉)သုတ်, တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ဖြင့် ဣကိုချေ၊ တ်ကို နောက်ယသို့ကပ်၊-နီတိသုတ္တ- ၂၅၊၃၅၄၊ နိဒီ-၁၆၊ ကစ်ဘာ၊၁၊၁၀၃။] အာရာမရုက္ခာ ဧဝ+စေတျာနိ အာရာမရုက္ခစေတျာနိပူဇော်အပ်သော အာရာမ်သစ်ပင်တို့။
တစ်နည်း။ ။ အာရာမရုက္ခာ ဧဝ စေတေန္တိ ဧတ္ထ သဒ္ဓါယ အတ္တနော ပီတိသောမနဿံ သန္ဓဟန္တီတိ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ-သဒ္ဓါနှင့် မိမိ၏ ပီတိသောမနဿကို ဆက်စပ်ရာဖြစ်သော အာရာမ်သစ်ပင်တို့(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၉)။[“စေတေန္တိ ဧတ္ထာတိ စေတျာနိ၊ အာရာမရုက္ခာ ဧဝ+စေတျာနိ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ”ဟု ဂရုကပြု။]
၃။ ဗဟုံ။ ။ “ဗဟုန္တိ ဗဟု”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ပထမာဝိဘတ်, ကြိယာဝိသေသနအနက် ယူပေးခဲ့သည်၊ ဝါစာသိလိဋ္ဌအကျိုးငှာ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ မနုဿာ၏ (ဝုစ်မတူသော) တုလျာဓိကရဏ ဝိသေသနကြံ၍ “ဗဟု-များစွာသော၊ ဘယတဇ္ဇိတာ-ကုန်သော၊ မနုဿာ-တို့သည်”ဟု ပေးလျှင် လည်း သင့်ဖွယ်ရှိ၏။
အခြားနည်းများ။ ။ ရှေးနိဿယ၌ “ဗဟူ-များစွာကုန်သော၊ မနုဿာ-တို့သည်”ဟု ပေး၏၊ ထိုစဉ်က “ဗဟုန္တိ ဗဟူ”ဟု ရှိဟန်တူ၏၊ ထိုအလို “ဗဟူ”ဟု ဆိုလိုလျက် ရဿပြု, နိဂ္ဂ ဟိတ်လာ၊ ဆရာတို့ကား “ဗဟူ ဝေ သရဏံ ယန္တိ”ဟု ရှိစေလို၏(သီဘာ၊၃၊၂၄၈)၊ ဝစနဝိပလ္လာသ, ပဗ္ဗတာနိ၏ ဝိသေသနကြံ၍ “ဗဟုံ-များစွာကုန်သော၊ ပဗ္ဗတာနိ-တို့ကိုလည်းကောင်း” ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ “ဗံဟတိ ဝုဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတီတိ ဗဟု၊ [ဗံဟ+ဥ၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၊-မောဂ်-၇၊၂။] ဗဟ- တိ ဝုဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတီတိ ဗဟု၊ [ဗဟ+ဥ၊-ဓာန်-ဋီ-၇၀၃။]”ဟု ပြု။
နေတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ။
ဧတံ သရဏံ၊ ဤတောတောင်စသော ကိုးကွယ်ရာသည်။ ဝါ၊ ဤကိုးကွယ်ခြင်း သည်။ [“သရဏံ၊ ဟူ၍။ ဧတံ (ယာနံ)၊ ဤရောက်ခြင်းသည်”ဟုလည်းပေး။ နီတိသုတ္တနိ-၂၂၈၄။] န ခေမံ ခေါ၊ ဘေးကုန်ရာမဟုတ်သည်သာ။ (ဘေးမငြိမ်းသည်သာ)။ ဧတံ သရဏံ၊ သည်။ န ဥတ္တမံ ခေါ၊ မမြတ်သည်သာ။ [ခေါသဒ္ဒါ အဝဓာရဏတ္ထ၊ နီတိသုတ္တနိ-၂-၂၈၄။] ဧတံ သရဏံ၊ ဤတောတောင်စသော ကိုးကွယ်ရာကို။ အာဂမ္မ၊ စွဲ၍။ (အကြောင်းပြု၍)။ သဗ္ဗဒုက္ခာ၊ အလုံးစုံသော ဒုက္ခမှ။ န ပမုစ္စတိ ခေါ၊ မလွတ်နိုင်သည်သာ။ (ပါ-၁၈၈) [သရဏမာဂမ္မ၌ သရဏံနောင် ဣတိကျေ, ကျန်သရဏံကို ဝိကတိကတ္တားယူ၍ “ဧတံ၊ ဤတော တောင်စသော ကိုးကွယ်ရာသည်။ ခေမံ၊ ဘေးကုန်ရာဖြစ်သော။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာသည်။ န (ဟောတိ)၊ မဖြစ်။ ဧတံ၊ သည်။ ဥတ္တမံ၊ မြတ်သော။ သရဏံ၊ သည်။ န ဟောတိ။ ဧတံ၊ ကို။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ အာဂမ္မ၊ ဆည်းကပ်၍။ ဝါ၊ သော်။ ဝါ၊ ကြောင့်။ သဗ္ဗဒုက္ခာ၊ မှ။ န ပမုစ္စတိ”ဟု လည်း ပေးနိုင်၏။ သီဋီသစ်၊၂၊၁၈၃။]
စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။
ယော စ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား။ [စသဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ ယော ပနာတိ အတ္ထော နီတိသုတ္တ-၃၇၁။ သီဋီသစ်၊၂၊၁၈၃။] ဗုဒ္ဓဉ္စ၊ မြတ်စွာဘုရားကိုလည်းကောင်း။ ဓမ္မဉ္စ၊ တရား တော်ကိုလည်းကောင်း။ သံဃဉ္စ၊ အရိယာသံဃာတော်ကိုလည်းကောင်း။ သရဏံ၊ ကိုး ကွယ်ရာဟူ၍။ ဂတော၊ ဉာဏ်ဖြင့်သိမှတ် ဆည်းကပ်၏။ [သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ခြင်းသို့။ ဂတော၊ ရောက်၏”ဟု တစ်နည်းပေး။] စတ္တာရိ၊ လေးပါးကုန်သော။ အရိယသစ္စာနိ၊ အရိယာအဖြစ် ကို ပြုတတ်သော သစ္စာတို့ကို။ သမ္မာ၊ မဖောက်မပြန် ဟုတ်မှတ်စွာ။ ပညာယ၊ ဝိပ ဿနာ, မဂ်ပညာဖြင့်။ ပဿတိ၊ မြင်၏။၁ (ပါ-၁၉၀) [ရှေ့ ၂-ပါဒဖြင့် လောကီသရဏဂုံ, နောက်၂ပါဒဖြင့် လောကုတ္တရာသရဏဂုံကို ပြ၏။]
၁။ အရိယ..ပဿတိ။ ။ အရဏီယတော အရိယာနိ, အဝိတထဘာဝတော သစ္စာနိ စာတိ အရိယသစ္စာနိ၊ အရိယဘာဝကရာနိ ဝါ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ၊ အရိယေဟိ ဝါ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ၊ အထ ဝါ အရိယဿ ဘဂဝတော သစ္စာနိ အရိယ- သစ္စာနိ။ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီတိ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ...ပဿတိ၊-ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၁။
အရိယံ စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ, ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။
ဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခသစ္စာကိုလည်းကောင်း။ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ၊ (ကြွင်းသောအကြောင်းနှင့် ပေါင်းမိလသော်) ဒုက္ခ၏ဖြစ်ကြောင်း သမုဒယသစ္စာကိုလည်းကောင်း။၂ ဒုက္ခဿ၊ ဒုက္ခသစ္စာကို။ အတိက္ကမံ စ၊ လွန်မြောက်ကြောင်း နိရောဓသစ္စာကိုလည်းကောင်း။ အရိယံ၊ မြတ်သော။ အဋ္ဌင်္ဂိကံ၊ အင်္ဂါရှစ်ပါးရှိသော။ ဝါ၊ အင်္ဂါရှစ်ပါးဖြစ်သော။ ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ၊ ဒုက္ခငြိမ်းရာ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော။ ဝါ၊ ဒုက္ခငြိမ်းရာ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်သော။ မဂ္ဂံ စ၊ မဂ္ဂသစ္စာကိုလည်းကောင်း။ (ပဿတိ၊ ၏။) [စတ္တာရိနှင့် သရူပ သရူပဝန္တစပ်၍ “ဒုက္ခံ၊ လည်းကောင်း။ ပေ။ မဂ္ဂံ စ၊ လည်းကောင်း။ (ဣတိ၊ သို့။) စတ္တာရိ၊ ကုန်သော။ အရိယသစ္စာနိ၊ တို့ကို။ သမ္မာ၊ စွာ။ ပညာယ၊ ဖြင့်။ ပဿတိ၊ ၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။] (ပါ-၁၉၁)
ဧတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ။
(ဧတဿ၊ သစ္စာသိမြင်, ဤသူတော်စင်၏။) ဧတံ သရဏံ ခေါ၊ ဤရတနာ သုံးပါးကို ဆည်းကပ်ခြင်း, သစ္စာလေးပါးကို သိမြင်ခြင်းဟူသော သရဏဂုံသည်သာ။ ဝါ၊ ဤသစ္စာလေးပါးကို သိမြင်ကြောင်း အရိယာမဂ်ဟူသော သရဏဂုံသည်သာ။၁ ခေမံ၊ ဘေးကုန်ရာတည်း။ ဧတံ သရဏံ ခေါ၊ သည်သာ။ ဥတ္တမံ၊ မြတ်၏။ (သော ပုဂ္ဂလော၊ သစ္စာသိမြင်, ထိုသူတော်စင်သည်။) ဧတံ သရဏံ ခေါ၊ ကိုသာ။ အာဂမ္မ၊ ၍။ သဗ္ဗဒုက္ခာ၊ မှ။ ပမုစ္စတိ၊ လွတ်မြောက်နိုင်၏။ (ပါ-၁၉၂)
၂။ ဒုက္ခ..ဂါမိနံ။ ။ ဒုက္ခံ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒေါ၊ ဒုက္ခံ အတိက္ကမတိ ဧတေန အာရမ္မဏပစ္စယဘူတေန, ဧတ္ထ ဝါတိ ဒုက္ခဿ အတိက္ကမော, နိဗ္ဗာနံ၊ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အရဏီယတော စ အရိယော၊ မာရေန္တော ကိလေသေ ဂစ္ဆတိ, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ, သယံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတီတိ မဂ္ဂေါ၊ တတော ဧဝ ဒုက္ခဿ ဥပသမံ နိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ ဒုက္ခူပသမဂါမီ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၁)။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ အဿ အတ္ထိ, အဋ္ဌ အင်္ဂါနိယေဝ ဝါ အဋ္ဌင်္ဂိကော(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၇၇)၊ နောက်နည်း၌ “အဋ္ဌ+အင်္ဂါနိ အဋ္ဌင်္ဂံ၊ အဋ္ဌင်္ဂံယေဝ အဋ္ဌင်္ဂိကော”ဟု ပြု။
၁။ ဧတံ ခေါ သရဏံ။ ။ ဧတန္တိ “စတ္တာရိ။ပ။ပဿတီ”တိတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ လောကုတ္တရ- သရဏဂမနသင်္ခါတံ အရိယသစ္စာနဒဿနံ၊ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော ပဒတ္တယေပိ ယောဇေတဗ္ဗော(သီဋီသစ်၊၂၊၁၈၃)၊ သရတိ ဥပတာပေတိ ဟိံသတိ သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာပံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိကိလေသဉ္စာတိ သရဏံ၊ အထ ဝါ သဒ္ဓါ ပသန္နာ မနုဿာ “အမှာကံ သရဏမိဒ”န္တိ သရန္တိ စိန္တေန္တိ, တံ တတ္ထ စ ဝါစံ နိစ္ဆရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ စာတိ သရဏံ(နီတိဓာတု-၁၄၉)၊ “သရဏ”န္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ သရဏံ၊ “သရဏဂမနံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဂမနပုဒ်ကိုချေ။(သီဋီသစ်၊၂၊၁၇၇၊ ၁၈၃၊ သီဘာ၊၃၊၂၄၉)
သီဋီသစ်၊၂၊၁၈၃။ ။ သရဏမာဂမ္မ၌ သရဏံနောင် ဣတိကျေ, ကျန်သရဏံကို လိင်္ဂတ္ထယူ၍ “ဧတံ ခေါ-ဤသစ္စာ၄ပါးကို သိမြင်ခြင်းဟူသော သရဏဂုံသည်သာ၊ ဝါ-ဤသစ္စာ၄ပါး ကို သိမြင်ကြောင်း အရိယာမဂ်ဟူသော သရဏဂုံသည်သာ၊ ခေမံ-သော၊ သရဏံ-သရဏဂုံတည်း၊ ဧတံ ခေါ-သာ၊ ဥတ္တမံ-သော၊ သရဏံ-တည်း၊ ဧတံ ခေါ-ကိုသာ၊ သရဏံ-ဟူ၍၊ အာဂမ္မ-ဆည်းကပ် ၍၊ ဝါ-သော်၊ ဝါ-ကြောင့်၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ-မှ၊ မုစ္စတိ-၏”ဟု ပေး။
နီတိသုတ္တနိ၊၂၊၂၈၄။ ။ ထို၌ သရဏံ၃ပုဒ်အနက်ကွဲအောင် “သရဏံ-ကိုးကွယ်ရာ ဟူ၍၊ ဧတံ (ဂတံ)-ဤရတနာသုံးပါးကို ကပ်ရောက်ခြင်းသည်၊ ဧတံ (ပဿနံ)-ဤမဂ်ပညာဖြင့် သစ္စာကို မြင်ခြင်းသည်၊ ခေမံ ခေါ-ဘေးငြိမ်းသည်သာတည်း၊ ဧတံ သရဏံ-ဤရတနာသုံးပါးကို ကိုးကွယ်ခြင်းသည်၊ ဝါ-ဤသစ္စာကို သိခြင်းသည်၊ [ရှေ့နည်း သရဓာတ် ဂတိအနက်၊ နောက်နည်း စိန္တာအနက်၊] ဥတ္တမံ ခေါ-တည်း၊ ဧတံ သရဏံ- ဤရတနာသုံးပါးကို ကိုးကွယ်ခြင်းကို၊ ဝါ- ဤသစ္စာလေးပါးကို သိခြင်းကို၊ အာဂမ္မ-၍၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ-မှ၊ ပမုစ္စတိ ခေါ-သာ”ဟု ပေး၏။